نظریه ای درباره انتظامهای هندسیِ معماری ایران

Abstract

مطالعات انجام شده در حوزۀ هندسه در معماری ایرانی بسیار دامنه­ دار و متفاوت است. در این مطالعات، هندسه به معانی گوناگون مورد نظر قرار گرفته، و تبعاً انواع مختلفی از انتظام هندسی در معماری ایران قابل شناسایی است. هر کدام از این انتظام های هندسی به طور منفرد در پیشینۀ پژوهش در معماری ایران مورد مطالعه فراوان قرار گرفته ­اند. اهمیت تبیین این انتظام های هندسی در نسبت با یکدیگر بسیار مهم و قابل توجه است و می ­تواند از بسیاری از خلط های رخ داده جلوگیری نماید.با توجه به توضیحات ارائه شده مسئله اصلی این پژوهش این است که: در آراء محققان معماری ایران، چه انواعی از انتظام هندسی را می‌توان شناسایی کرد؟ و فرضیه این پژوهش این است که انتظام های هندسی در معماری ایران، دارای اقسام و مراتب مختلفی است که تاکنون به صورت واضح و روشنی در کنار هم تبیین نشده­ اند. در این تحقیق با روش تحلیل محتوای کیفی، آراء محققان در حوزۀ هندسه مورد بررسی قرار گرفته است. انتخاب متون در این پژوهش، بر اساس انتخاب هدفمند از میان متونی که به شبکه مفاهیم پیوسته با هندسه (مقولات اولیه)، در معماری ایران مرتبط هستند انتخاب و کدگذاری اولیه شده است. سپس متون انتخابی بر اساس مشابهت های موضوعی طبقه بندی و نام گذاری شدند (مقولات محوری) و مجدداً همین مقولات محوری نیز در اساس مشابهت های موضوعی طبقه ­بندی و کدگذاری ثانویه شده ­اند. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می ­دهد که انتظامهای هندسی موجود در معماری ایران عبارتند از؛ انتظام هندسی ابعاد انسانی، انتظام هندسی اقلیمی، انتظام هندسی نیارش، انتظام هندسی زیبایی شناسی فرمی و انتظام هندسی زیبایی­ شناسی آرایه ­ها. لازم به ذکر است که در نهایت این انتظام های هندسی در یک منظومه درهم تنیده و غیر قابل انفکاک به نام هندسه معماری ایرانی تبلور می ­یابند و لذا هدف اصلی از تبیین آنها کسب شناخت نسبت به هرکدام به صورت مجزا است که باعث تنویر ذهن و فهم ساز و کار آنها می شود.