بررسی انطباق معماری اتاق خارخانه قلعه مچی (دوره‌ی صفویه) با بادهای 120 روزه در شهر باستانی حوض دار سیستان

Abstract

اقلیم گرم و خشک و طاقت‌فرسای محیط طبیعی منطقه‌ی سیستان، باعث‌شده است که مردم سیستان در طی ادوار مختلف تاریخی، تجربیات ارزشمندی در تطبیق با محیط ابداع نمایند؛ بنابراین اهمیت شناخت و استفاده از تجربیات تاریخی، مانند «خارخانه‌ی قلعه‌مَچی» به‌عنوان یکی از آثار باستانی دوره‌ی صفویه در انطباق با محیط ضرورت می‌یابد. از این‌رو، هدف پژوهش بررسی انطباق معماری اتاق خارخانه‌ی قلعه‌مچی با میزان متوسط سرعت بادهای 120 روزه‌ی سیستان است. پرسش پژوهش حاضر این‌گونه مطرح می‌شود که، اتاق خارخانه‌ی قلعه‌مچی، ازنظر انطباق ساختمانی با جهت بادهای 120 روزه‌ی سیستان و سرعت میانگین 5/6 متر بر ثانیه چگونه عمل می‌کرده است؟ روش پژوهش، توصیفی-تحلیلی و مبتنی‌بر مطالعات اسنادی، کتابخانه‌ای و بررسی‌های میدانی در سطح شهر باستانی حوض‌دار سیستان و قلعه‌‌مچی است. برای شبیه‌سازی باد از نرم‌افزارهای تحلیلی دینامیک سیالات محاسبات (CFD) استفاده شده است. به‌سبب پیچیدگی معماری، تولید حجم (توده) هندسی قلعه‌مچی در نرم‌افزار‌های Ansys و 3D Max انجام گردید. تولید استقلال شبکه‌ی با نرم‌افزار ANSYS Meshing اجرا شد. از داده‌های هواشناسی و نرم‌افزار WRPLOT View برای شناخت پارامترهای باد استفاده گردید. نتایج شبیه‌سازی CFD نشان می‌دهد که «سرعت باد» در بخش دریچه و فضای داخلی اتاق خارخانه، دامنه‌ی عددی بین 00+e93/4 تا 01-e87/9 را دربر می‌گیرد و در هنگام مواجه با درب خروجی (درب اتاق در جبهه‌ی جنوب‌غربی) بیشترین دامنه‌ی عددی بین 00+e96/2 تا 00+e97/1 را می‌پیماید؛ هم‌چنین «جهت جریان باد»، به‌محض ورود به اتاق خارخانه به‌طور مستقیم و کمی مایل به‌سمت راست، به دیوار جنوبی برخورد می‌کند، جهت جریان باد در بخش ایوان شمالی حالت چرخشی پیدا می‌نماید که سبب گردش جریان هوا و تهویه‌ی مطبوع در اتاق خارخانه و ایوان شمالی می‌شود. خروجی‌های CFD و اطلاعات باستان‌شناسی، عملکرد و استفاده از بادهای 120 روزه‌ی سیستان طی ماه‌های گرم سال در اتاق خارخانه‌ی قلعه‌مچی را تأیید می‌نمایند.