تحلیلی بر کارکرد و ماهیت نماد کالاها (توکن) و پیکرک های گلی در دوره مس وسنگی تپه قشلاق تالوار، کردستان

Abstract

کاوش نجات بخشی در تپه "قشلاق چل‌امیران" منجر به شناسایی محوطه‌ای از دوران مس‌وسنگ در منطقه مرتفع حدفاصل، بین شرق زاگرس‌مرکزی و حوضه جنوبی دریاچه ارومیه گردید؛ در حالی‌که قبلاً ارتباط فرهنگی ساکنان این دو منطقه در مطالعات باستان‌شناسی مطرح شده بود، اما هنوز از وجود مکان‌های واسطه‌ای در این میان اطلاعاتی در دست نبود. تپه قشلاق محوطه‌ای است، واقع در مرکز دره‌ای به همین نام که به‌صورت یک کریدور طبیعی این دو منطقه را به‌هم نزدیک می‌کند و داده‌های باستان‌شناسی آن برهم‌کنش فرهنگی دوره مس‌وسنگ دو منطقه دیده می‌شود. در این محوطه که طی کاوش‌های باستان‌شناسی بیش از 12 متر نهشت از فازهای مختلف دوره مس‌وسنگ شناسایی شد که شامل پنج دوره فرهنگی است که با شاخصه‌های فرهنگ دالما در تحتانی‌ترین نهشت و آثار نوع گودین VI/VII در فوقانی‌ترین نهشت تا اواخر دوره مس‌وسنگ جدید در منطقه زاگرس‌مرکزی یک تداوم بدون وقفه حداقل دو هزارساله را نشان می‌دهند. در تمام دوره مس‌وسنگ تعداد زیادی نماد کالاها در فرم‌های کروی، مخروطی، دیسکی، بیضوی، هذلولی و فرم‌های خاص هندسی دیگر به‌دست آمد؛ در حالی‌که عمدتاً به‌دلیل حرارت ناشی از سوخته شدن در میان زباله‌ها به حالت سفال کم‌پخت تغییر یافته‌اند و شاید این امر در باقی ماندن طولانی مدت آن‌ها هم بی‌تاثیر نبوده است. دیگر داده‌های باستان‌شناسی مکشوفه نشان‌دهنده اتکاء اقتصاد معیشتی ساکنان بر دام‌داری و شکار گونه‌های وحشی و صیادی آبزیان بیش از کشاورزی استوار بوده است. از دلایل این وضعیت شرایط خاص زیست‌بوم منطقه با اقلیم نسبتاً سرد و خشک استپی و هم‌چنین کم‌بارور بودن خاک قابل تفسیر است؛ در حالی‌که برخی از مایحتاج ساکنان از جمله غلات از طریق مبادلات از مناطق پیرامونی به زیستگاه وارد می‌شده است، چرا که حجم فراوان نماد کالاها که اشیایی در ارتباط با ثبت و ضبط و مبادله هستند، این فرضیه را تقویت می‌کند.