رمزگشایی لوح سفالی کشف‌شده از محوطة اسلامی شادیاخ نیشابور

Abstract

نمادها در دورة اسلامی نسبت به دوره‌های پیش از اسلام کارکرد گسترده‌تری یافتند. دلیل این امر شاید تغییر مذهب و نگرش آیینی بود که در جهان اسلام اتفاق افتاد. در دورة سلجوقیان، که یکی از گهربارترین دوره‌های رونق علم، هنر و اقتصاد در ایران بوده است، علم نجوم نیز بسیار پیشرفت کرد، به‌طوری که تأثیر آن را بر بسیاری از هنرهای این دوران می‌توان دید. این مقاله به بررسی یک سند سفالی منحصربه‌فرد مربوط به دوران سلجوقی مزین به نقوش انسانی و جانوری در ارتباط با مفاهیم نجومی می‌پردازد. این لوح که در کاوش‌های باستان‌شناسی اخیر (1379-1384) شادیاخ نیشابور به‌سرپرستی رجبعلی لباف خانیکی به دست آمده است یکی از عجیب‌ترین یافته‌ها در زمینة نجومی و یکی از مهم‌ترین اسناد دوران سلجوقی در ارتباط با اتمام پدیدة خورشیدگرفتگی است. این مقاله در پی پاسخ به دو پرسش است: - نقوش به‌کار‌رفته در لوح سفالی مکشوف چه کارکردهای مفهومی و آیینی داشته‌اند؟ - کاربرد لوح سفالی به‌دست‌آمده در زمان مورد نظر چه بوده است؟ هدف کلی پژوهش بررسی نقوش مفهومی به‌کاررفته در لوح سفالی و تحلیل و تطبیق آن‌ها با نقوش مشابه است و روش تحقیق به صورت تحلیلی و استقرایی است و شیوة گردآوری مطالب میدانی (رجوع به اصل اثر) و کتابخانه‌ای است. به نظر می‌رسد این لوح سفالی نشانه‌های نمادینی جهت اتمام پدیدة خورشیدگرفتگی دارد و در ریختگری فلزات کاربرد داشته است.