الیاده و هستی‌شناسی مقدس

Abstract

این نوشتار به بررسی آرای میرچا الیاده دربارة هستی می‏پردازد. الیاده، که با روش هرمنوتیک تاریخی- دینی به کشف معانی و تأویل پیام¬های پنهان اسطوره¬ها، آیین¬ها و نُمادها می¬پردازد، پرسش از هستی را، پرسشی راستین و اساسی انسان می¬داند. هر دینی، حتی در ابتدایی¬ترین صورتش، یک هستی¬شناسی است. الیاده انسان¬ها را به لحاظ نگرش به هستی به دو دسته تقسیم می¬کند: انسان جوامع سنتی که قطعاً انسان دین¬ورز است و انسان مدرن. الیاده مجموعه اعتقادات انسان جوامع کهن را «هستی¬شناسی آغازین» خوانده و بر آن است که انسان جوامع سنتی در یک دنیای واقعی و مؤثر زندگی کرده و از زندگی در وجه مقدس هستی احساس آرامش می¬نماید. هستی دو وجه دارد: مقدس و نامقدس. وجه مقدس وجه واقعی، منظم و مهم است، در صورتی که وجه نامقدس بدون ساختار، بی‌¬نظم‌، نسبی و نامتجانس است. توصیف الیاده از هستی¬شناسی کهن بیانگر یک سری مضامین کلی است: هستی رابطه¬ای، نشأت ناپذیر، تحویل ناپذیر، نامشروط، پویا و ایستا است. هستی علاوه بر وجود انسان¬ها وجود جهان را نیز دربر دارد. در هستی¬شناسی الیاده ماهیت مقدم بر وجود است. یعنی انسان دینی دقیقاً همان چیزی است که در زمان آغاز به او داده شده است. مقدس به انواع و اقسام مختلف در کسوت اساطیر، خدایان، نُمادها، آفرینش و انسان¬ها تجلی می¬¬کند. تجلی مقدس، دیالکتیکی است که نکتۀ بسیار اساسی در آن، تبدیل شیء غیر مقدس به مقدس است. نمادها و اسطوره ها «هستی» را آشکار می¬سازند. اسطوره مبتنی بر هستی¬شناسی است و تنها از اموری که واقعاً حادث شده¬اند، سخن می¬گوید. حقیقت همان امر مقدس است. انسان دینی، در پرتو اسطوره¬ها شاهد تجلی «هستی» گشته و خود را شبان آن می¬داند. هستی¬شناسی او متأثر از افلاطون و تفکر هندویی است؛ از این¬رو متهم به این شده که جهان نامقدس را به نمود یا توهم فروکاسته و برای آن واقعیتی قایل نیست.