ارزیابی کاربرد حساب احتمالات در برهان نظم براساس تقریرمحمدباقر صدر

Abstract

محمدباقر صدر، با طرح مبانی حساب احتمالات، کوشید روایت جدیدی از برهان نظم به دست دهد که برای اثبات واجب کارآمد باشد. مفهوم احتمال، پیچیدگی‌های خاصی دارد و از همان ابتدای طرح آن، دوگانگی معنایی در این واژه مشاهده شد (احتمال آماری و احتمال معرفت‌شناختی) و این ثنویت موجب تفسیرهای گوناگون از آن گردید. صدر، بر اساس مبانی اصولی خود و با مدد جستن از مفاهیمی چون علم اجمالی و یقین موضوعی، احتمال را درجه باور معقول دانست که مبتنی بر قراین و شواهد خارجی است. وی با تفکیک بین احتمالات مشروط و احتمال‌های مستقل، فرضیه خداباوری را به روش علمی استقرایی تنسیق کرد. کاربرد حساب احتمالات در برهان نظم مورد انتقاد اندیشمندان، به ‌ویژه برخی متفکران معاصر اسلامی، واقع شد. برخی از اساس با تجربی بودن این استدلال مخالفت کردند و برخی با تمسک به اصل عدم تفاوت و یکسان بودن اطراف اعضای یک مجموعه احتمالی، استفاده از حساب احتمالات را نه تنها در باب اثبات وجود خداوند، در دایره عقل نظری نیز، جایز شمرده، یقین‌زایی آن را نپذیرفتند. در این مقاله، پس از مروری بر مفهوم «احتمال» و تفاسیر مختلف آن، معیاری برای گزینش تعریف مناسب به دست می‌دهیم. سپس به تقریر برهان صدر می‌پردازیم و می‌کوشیم پاسخ‌های مناسبی بر نقد و ابرام‌های وارد بر این نحوه استدلال بیابیم.