رهیافت شرطی در منطق سینوی با رویکرد کلامی

Abstract

تأمّل در منطق ارسطو و تحلیل مبانی متافیزیکی آن، ارتباط تنگاتنگ میان منطق و متافیزیک در اندیشه او را نشان می­دهد. امّا با دقّت در تمایزات این منطق با منطق ابن­سینا، شاهد کم­رنگ شدن ارتباط متافیزیک و منطق نزد ابن­سینا و به‌تبع آن پر­رنگ­تر شدن گرایش صوری در این منطق می‌شویم. پرداختن به تمایزاتی که نشان­دهنده گرایش صوریِ منطق ابن­سینا نسبت به منطق ارسطو است، نیازمند نوشتار دیگری است و ما در این مقاله تنها به بیان علل کلامی و معرفت­شناختی این گرایش نزد ابن­سینا می‌پردازیم. او در کتاب <strong><em>اشارات و تنبیهات</em></strong>، منطق را علم بررسی اشکال تفکّر معرفی می‌کند و تفکّر شرطی را نیز قسمی از تفکّر دانسته و در مورد آن به‌تفصیل بحث می‌کند. این توجه به تفکّر شرطی، ناشی از دغدغه­ها و مسائلی است که ابن‌سینا با آن‌ها درگیر بوده و برای تبیین آن‌ها از منطق بهره جسته است. ابن­سینا در شرایطی از مکان و زمان زندگی می‌کرد که اندیشه کلامی، تفکّر غالب زمانه وی بود و ازآنجاکه در مباحث کلامی از واقعیت­های جهان و مصادیق باورهای دینی و روابط آن‌ها بحث می‌شود نه از مفاهیم و امور ذاتی و اندراج آن‌ها، لذا ابن­سینا به منطق شرطی که روابط میان امور واقع را تبیین می­کند التفات بیشتری داشت و چون منطق ارسطو را با توجه به مبانی خاص فلسفی آن در تبیین این قسم از تفکّر ناتوان می­یافت، سعی درکمرنگ کردن رابطه منطق و متافیزیک و درنتیجه صوری­تر کردن منطق ارسطویی نمود.