شرح و بسط پروکلوس از اشارات افلاطون به مسئلة شرور و نسبت آنها با عنایت و فاعلیت الهی

Abstract

هرچند نزد افلاطون نظریة منسجمی دربارة مسئلة شرّ دیده نمی­شود، اما در آثار او پاره­هایی هست که برای افلاطونیان بعدی، دستمایه­ای برای بسط و پرورش چنین نظریه­ای شد. پروکلوس، برجسته­ترین فیلسوف مکتب نوافلاطونی متأخر است که نظریه­اش به دیدگاه مرجع نوافلاطونیان دربارة مسئلة شرّ بدل شد. وی در مواجهه­ای انتقادی با پیشینیانش می­کوشد که شرح و تبیینی وحدت­انگار از اشارات افلاطون به مسئلة شرّ ارائه دهد. بر اساس تبیین وی مراتب عالی هستی، خیر و فقط علّت خیرند. شرّ واقعیتی ضروری است اما تنها به ­نحو نسبی، جانبی، بالعرض و آویخته به خیر تحقق دارد و تنها در مرتبة باشندگان جزئی یافت می­شود. هستی بالعرض شرّ، علت وجودبخش ندارد بلکه پیدایی­اش به سبب ناهماهنگی افعال نیروهای متعدد موجود مرکب جزئی است. آویختگی و آمیختگی هستی شرّ به خیر چنان است که به رغم ضدیتش با خیر، در تحقق خیر کل مشارکت دارد و از این رو با عنایت و فاعلیت مطلق الهی قابل جمع است.