خودآگاهی به‌مثابۀ خداآگاهی در اندیشۀ ملاصدرا

Abstract

نحوۀ ارتباط انسان با پیرامون خویش که ذهن هر اندیشنده‌ای را به خود مشغول می‌دارد، در فلسفه عمدتاً ارتباط «من» و «او» یا «خود» و «دیگری» تعبیر می‌شود. «من» با ادراک از «من» یا خودآگاهی عجین است. خودآگاهی در دیدگاه فلاسفۀ اسلامی از جملۀ علوم حضوری به حساب می‌آید. این نوشتار مدعی است که اگرچه از دیدگاه ملاصدرا نیز علم به خود به نحو حضوری است، اما مبانی و پاره‌ای از شواهد در دیدگاه ملاصدرا دریافت نوینی از خودآگاهی موردنظر وی عرضه می‌دارد. در این دریافت، «غیر» یا «دیگری» نقش عمده‌ای در تکون «من» و تکامل آن دارد؛ به‌نحوی‌که مراتب آگاهی انسان متناسب با ادراک از «غیر» تکامل می‌یابد؛ تا آنجا که بالاترین مرتبه از معرفت «نفس» یا «خود»، معرفت به بالاترین مراتب از «غیر خود» که همان رب اوست، محسوب می‌شود.