تقریری جدید از وظیفه‌گرایی نتیجه‌گرا

Abstract

مقاله حاضر در زمینۀ اخلاق هنجاری است که تلاش دارد نظریه‌ای نو دربارۀ معیار درستی و نادرستی اعمال ارائه دهد. تقریرهای سنّتی نظریه‌های نتیجه‌گرایی (که معیار درستی عمل را خوبی نتایج آن می‌داند) و وظیفه‌گرایی (که معیار درستی عمل را ذات عمل بیان می‌کند، نه نتیجه) هر دو ناقص بوده و دارای اشکالاتی هستند. فیلسوفان اخلاق معاصر، با ادغام دو نظریۀ نتیجه‌گرایی و وظیفه‌گرایی سعی کرده‌اند نظریه‌های تلفیقی جدیدی ارائه کنند که از اشکالات دو نظریۀ سنّتی مصون باشند. نگارنده نیز در این مقاله تلاش می‌کند یک تقریر جدید از وظیفه‌گرایی نتیجه‌گرا ارائه دهد. در این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی ابتدا به تعریف نظریه‌های نتیجه‌گرایی و وظیفه‌گرایی و بیان معیار درستی و نادرستی عمل از دیدگاه آن‌ها پرداخته‌‌شده است؛ سپس دیدگاه خود نگارنده، که تقریری از «وظیفه‌گرایی نتیجه‌گرا» است، بیان شده و تلاش شده است نحوه تعامل دو نظریۀ وظیفه‌گرایی و نتیجه‌گرایی و جایگاه هر یک در این نظریه تعیین گردد. به عقیدۀ نگارنده دو اصل وظیفه و نتیجه، در تعیین درستی و نادرستی اعمال، دخیل هستند. اصل وظیفه، اصل نخستین است که وظیفه در نگاه نخست ما را تعیین می‌کند و اصل نتیجه، اصل دوم است که گاه به صورت مؤید و گاه به صورت معارض با اصل وظیفه، عمل می‌کند. در صورت توافق اصل وظیفه و اصل نتیجه، وظیفه فاعل، انجام عمل مطابق وظیفه است؛ اما در صورت تعارض این دو اصل، راه‌کارهایی برای حلّ آن ارائه شده است که تا حدّ زیادی تصمیم‌گیری برای فاعل اخلاقی را در این‌گونه موارد آسان می‌کند.