سایه روشن سیمای زن در رمان‌های نجیب محفوظ (پیامدهای ناگوار گذار از سنت به دنیای جدید)

Abstract

نجیب محفوظ، نویسنده معاصر مصری، یکی از نویسندگان برجسته در ادبیات داستانی در جهان عرب در قرن بیستم است. او در رمان‌هایش مصر و فراز و فرود حوادث آن کشور را با مهارتی کم نظیر به تصویر کشیده‌است؛ جامعه‌ای که از فقر و ناآگاهی مفرط در رنج بوده است. رمان‌های محفوظ، تصویر آمال و آلام مردم این سرزمین است. زنان از مهم‌ترین نقش‌آفرینان قصه‌های او هستند. وی از پس سیمای زنان، جامعه‌ی معاصر خویش را به نقد کشیده است. این مقاله بر آن است که با شیوه‌ی توصیفی - تحلیلی به بررسی مسائل زنان در جزر و مدّ حوادث قصه‌های نجیب محفوظ بپردازد و تصویری از زن عرب معاصر را از لابلای برخی رمان‌های او ارائه نماید. نتیجه‌ی این پژوهش بیانگر آن است که زن در گستره‌ی رمان‌های محفوظ، فاقد شناختی صحیح از چیستی و رسالت خویش در جامعه بوده و از فقر، فساد اخلاقی، تزلزل مبانی نهاد خانواده و سلطه‌ی تباه کننده‌ی سیاست‌مداران فاسد، همواره در رنج ‌بوده است. زنان جامعه‌ی مصر در رمان‌های او، در میان افراط و تفریط نظام ارزشی جامعه، همیشه آزرده خاطر و پریشان‌حال هستند. آنها در چنبره نقطه گذار از سنت به مدرنیته و در برزخ میان قدیم و جدید، در جست‌وجوی تعریفی نو از ارزش‌های اجتماعی و نظام خانواده هستند که هم با حقایق تاریخی کذشته و هم با ‌عصرشان هم‌سویی داشته‌باشد. اما آنها غالباً از دستیابی به این آرزو ناکام می‌مانند.