برآورد اجزاء واریانس و وراثت‌پذیری عملکرد و اجزای عملکرد دانه در توده‌های بومی آفتابگردان آجیلی در سطوح مختلف آبیاری

Abstract

<strong>با توجه به اهمیت دانه‌های روغنی و به‌ویژه آفتابگردان، مطالعه توده‌های بومی از نظر اجزای واریانس ژنتیکی، فنوتیپی و وراثت‌پذیری صفات دارای اهمیت می‌باشد. به منظور بررسی تنوع ژنتیکی و وراثت‌پذیری عملکرد و اجزاء عملکرد دانه در آفتابگردان آجیلی تحت شرایط مختلف آبی، تعداد 56 توده محلی در سه آزمایش جداگانه در قالب طرح لاتیس مستطیل ساده (8 × 7) با دو تکرار در سال زراعی 1391 مورد بررسی قرار گرفتند. تیمارهای آبیاری شامل سه سطح آبیاری مطلوب (</strong><strong>I₁</strong><strong>)، تنش ملایم (</strong><strong>I₂</strong><strong>) و تنش شدید خشکی (</strong><strong>I₃</strong><strong>) (به‌ترتیب آبیاری پس از تخلیه 50، 70 و 90 درصد آب قابل استفاده) بود. نتایج تجزیه واریانس نشان داد تأثیر ژنوتیپ در هر سه شرایط مختلف آبیاری روی اکثر صفات مورد مطالعه معنی‌دار بود. بیشترین واریانس ژنتیکی در شرایط آبیاری مطلوب به‌ترتیب در صفات ارتفاع بوته، وزن خشک ساقه و عملکرد بیولوژیک در شرایط تنش ملایم در صفات ارتفاع بوته، قطر طبق و عملکرد بیولوژیک و در شرایط تنش شدید خشکی در صفات قطر ساقه، وزن برگ و عملکرد بیولوژیک مشاهده شد. در هر سه شرایط مختلف آبیاری، وراثت‌پذیری ارتفاع بوته و عملکرد بیولوژیک از همه صفات بیشتر بود. در شرایط آبیاری مطلوب، متوسط وراثت‌پذیری عمومی از حداقل 52/0 درصد برای تعداد دانه در طبق تا حداکثر 61/80 درصد برای ارتفاع گیاه متغیر بود. در شرایط تنش ملایم خشکی، حداقل وراثت‌پذیری (45/26 درصد) مربوط به صفت شاخص کلروفیل و بیشترین مقدار آن (21/76 درصد) مربوط به صفت قطر طبق بود. در شرایط تنش شدید خشکی، بیشترین و کمترین مقدار وراثت‌پذیری به‌ترتیب در صفات قطر ساقه (64/83 درصد) و تعداد دانه در طبق (0/0 درصد) مشاهده شد. از بین اجزای عملکرد دانه با توجه به این‌که وراثت‌پذیری وزن 1000 دانه در هر سه شرایط مختلف آبیاری در مقایسه با تعداد دانه در طبق بیشتر است انتخاب از طریق وزن 1000 دانه به منظور افزایش عملکرد دانه کارآیی بیشتری خواهد داشت. بنابراین توده‌های بومی که وزن 1000 دانه بیشتری دارند جهت تولید ارقامی با عملکرد دانه بالا می‌توان از آن‌ها در برنامه‌های به‌نژادی بهره‌برداری نمود.</strong>