کاوش ارتباط بین مرکزیت شبکه گذربندی و مکان‌گزینی فعالیت‌های تجاری و خدماتی در شهر قم

Abstract

شناخت ویژگی­های ساختاری شبکه گذربندی شهر نقشی حیاتی در درک رویدادهای پویا و در حال تحول شهر دارد. یکی از تأثیرگذارترین این ویژگی­ها همان مرکزیت¹ شبکه گذربندی است که با توجه به مطالعات پیشین تأثیری قابل توجه بر رخدادهایی همچون چگونگی پراکنش فعالیت­ها، به ویژه فعالیت­های تجاری و خدماتی، دارد که خود بر چگونگی توزیع ترافیک سواره و پیاده در شهر تأثیرگذار است. از این­رو، مطالعه مرکزیت شبکه گذربندی کمک شایانی به برنامه­ریزی کاربری­ها و ترافیک شهر می­نماید. این مقاله با هدف تبیین ارتباط بین مرکزیت شبکه گذربندی و مکان­گزینی فعالیت­های تجاری و خدماتی، ضمن مرور مفاهیم کلیدی مرتبط با مرکزیت شبکه گذربندی، به طور ویژه به مفهوم مرکزیت متریک در شبکه گذربندی شهر پرداخته، به مدل­سازی مرکزیت شبکه گذربندی شهر قم با استفاده از روش ارزیابی چندگانه مرکزیت² (MCA) با در نظر گرفتن شاخص­های مرکزیت شبکه میان­راهی، نزدیکی کلی و نزدیکی محلی می­پردازد. در نهایت مدل مرکزیت شبکه گذربندی شهر قم با نقشه مکان­گزینی فعالیت­های تجاری و خدماتی این شهر توسط روش برآورد تراکم هسته­ای³ (KDE) تبدیل به یک واحد شده، میزان همبستگی فضایی⁴ بین آنها ارزیابی می­گردد. همبستگی بین لایه­های متغیر یاد شده با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون و نیز شاخص همبستگی فضایی (SCI)، تعریف شده توسط نگارندگان، اندازه­گیری می­گردد. یافته­های پژوهش نشان می­دهد که همبستگی مستقیم و بالایی بین شاخص­های مرکزیت شبکه گذربندی یادشده و مکان­گزینی فعالیت­های تجاری و خدماتی در شهر قم برقرار است. بیشترین ضریب همبستگی مربوط به شاخص مرکزیت نزدیکی محلی⁵ و پس از آن شاخص مرکزیت میان­راهی⁶ است و شاخص مرکزیت نزدیکی کلی⁷ در جایگاه سوم قرار دارد. بنابراین، مرکزیت شبکه گذربندی نقش مهمی در پراکنش فعالیت­ها در شهر قم داشته، فعالیت­های تجاری و خدماتی مکان­هایی را بر­می­گزینند که موقعیت بهتری از نظر مرکزیت شبکه داشته باشند.