فن آوری تهیه ی ذغال در شمال ایران پژوهشی در حوزهی دانش بومی

Abstract

دانش بومییا سنتی به عنوان شاخهای از علم مردم شناسی جایگاه ویژهای در مطالعات زیربنایی توسعه ی پایدار دارد. شناخت، احیا و متناسبساختن دانش بومی با نیازهای امروز جوامع انسانی، زمینه های دسترسی صحیح به منابع (آب،جنگل، زمین و...) را فراهم میسازد و به مدد روش های نوین کنترل تولید، انرژی های نهفته در دل طبیعت را به بهترین شکلی در اختیار انسان قرار میدهد. در این نوشتار تلاش شده است که به جایگاه دانش بومی در جهان امروز اشاره شود و در قالب یک پژوهشی علمی، روش سنتی تهیه ی ذغال در جنگلهای مازندران بازشناسی گردد. این گزارش به روش چند زمانه، طی اقامت در دو مقطع زمانی متفاوت ۴۷ روزه در منطقه شکلی گرفت، و اطلاعات آن از طریق مشاهده ی مستقیم، مصاحبه ی " رودررو face to face) (interVicWو کیفی (qualititaiveinterViCW) که از روشهای متل اولی در پژوهشهای میدانی مردم شناسی است و نیز با مراجعه به منابع مکتوب کتابخانهای جمع آوری شده است. جامعه ی آماری را صرفاً کسانی تشکیل دادهاند که به طور مستقیم (ذغال پزها) و غیرمستقیم (مالی دارها، پیمانکاران و محلی ها و...) با موضوع ارتباط داشتهاند. مصاحبه شوندگان نیز به روش نمونه گیری زنجیرهای (SnOWball Sampling) انتخاب شدهاند. نوع مطالعه نیز با مراجعه های مختلف به زمین و میدان تحقیقی به روشی چند زمانه یا طولی صورت پذیرفته است. ذغال پزی در این مقاله با توجه به دسته بندی آندره لوراگوران (مربوط به استحصال مورد بررسی قرار گرفته است. در این فرآیند، با فراهم آمدن شرایطی ویژه، چوب به ذغال تبدیل می شود. آگاهان از فن ذغال سازی از راه های صرفه جویی و استفاده ی بهینه از ضایعات طبیعت (چوب خشک درختان) به خوبی باخبرند و میدانند که چگونه و در کجا کورهای بسازند تا با صرف کمترین انرژی و نیز تحمیل کمترین خسارت به طبیعت، بهترین شرایطرا برای تهیه ی سوخت فراهم آوردند و بیشترین بازدهی را داشته باشند.واژگان این نوشتار صرفاً بر اساس تعریف تحلیلی (analytical definition) - تعریفی که به صورت تجربی بررسی می شود و رواج معنایی آن در بین افراد یک جامعه معنا پیدا می کندبوده است. فرآیند ذغال پزی و پژوهش در حوزه ی بومی آن در قالب دور تقسیم بنا۔یشکلگرفتهاست که عبارت است از: ۱- نظام تولیدی ذغال، شامل مواد اولیه (جنگل و درختان) نیروی کار (ذغال پزها و...) فن آوری تهیه ی ذغال (فنآوری ساخت کوره، روش تهیه ی ذغال، ابزار و...) ۲- نظام بهره برداری از ذغال شامل تقسیم کار، دستمزدها، نگهداری و توزیع ذغال . فن آوری تهیه ی ذغال (پخت ذغال) از دیرباز در میان جنگل نشینان با نوعی همزیستی با طبیعت و حرمت نهادن به حریم آن آمیخته گشته و در مبادله ی پایاپای بین انسان و طبیعت، نسل به نسل به امروز رسیده است. اما متأسفانه در حال حاضر شرکت های پیمانکاری، بدون نظارت دقیق، با بهره برداری بی رویه از جنگل قانون سبز رویش را زیر پا نهادهاند و به نسلکشی درختان کمر بسته اند و نیز در مبادله ی نابرابر طبیعت با ثروت، زنگ خطر نابودی جنگلی، حذف تنوع زیستی و در نهایت تهدید حیات انسانی را به صدا در آوردهاند.