سیر تحول پژوهش‌های علم‌سنجی در ایران

Abstract

هدف پژوهش حاضر شناخت سیر تحول پژوهش‌ها و مفاهیم علمی حوزه علم‌سنجی در ایران است. روش پژوهش، تحلیل هم‌واژگانی است که یک فن در تحلیل محتوا محسوب می‌شود و یکی از روش‌های علم‌سنجی است. جامعه این پژوهش شامل همه برون‌دادهای تولیدشده توسط پژوهشگران ایران در قالب کتاب‌ها، مقاله‌ها، پایان‏نامه‏های تحصیلی و طرح‌های پژوهشی حوزه علم‌سنجی در درون و بیرون از ایران، اعم از چاپی و الکترونیکی به زبان فارسی و زبان انگلیسی از بدو پیدایش این حوزه در سال 1361 تا 1393 است. یافته‌های پژوهش شامل روند رشد تولیدات علمی، سطح و رویکرد پژوهش‌ها، مفاهیم پرکاربرد، سیر تحول مفهوم و روابط میان‌رشته‌ای این حوزه است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که از سال 1384 فعالیت‌های پژوهشی این حوزه در ایران جهش چشمگیری داشته و نرخ رشد متوسط آن 32 درصد بوده است. همچنین در این سال‌ها تعداد 1800 مفهوم در پژوهش‌های این حوزه مطرح شده است. بررسی‌های دیگر نشان داده‌اند که مفاهیم «ارزیابی تولیدات علمی، تولید علم و تحلیل استنادی» به‌ترتیب با رویکرد کمی، از جمله مفاهیم غالب این حوزه در کشور هستند. همچنین ساختار مفهومی حوزه علم‌سنجی در طول زمان، دچار تغییرات عمده‌ای شده، به‌گونه‌ای‌که مفاهیمی در طول زمان محو و مفاهیم دیگری ظهور کرده است. نتایج دیگر پژوهش نشان داده که این حوزه با حدود 22 رشته علمی، روابط میان‌رشته‌ای دارد و بیشترین ارتباط مفهومی را با رشته‌هایی همچون فناوری اطلاعات، علوم اجتماعی و مدیریت دارد. نتایج کلی پژوهش حاکی از جهش علمی این رشته در ایران در طیف کمی و تا حدودی کیفی است.