تبیین نظر جرجانی در مبحث احوال مسند و مسندٌالیه و نقدی بر این مبحث در کتاب‌های بلاغی

Abstract

<em>در علم معانی که یکی از شاخه‌های علم بلاغت است، دربارة چرایی ساختارهای زبانی و لایه‌های معنایی آ‌ن‌ها سخن گفته ‌می‌شود و به دلیل مباحث زبانی‌ای که در این علم مطرح می‌شود، اشتراکاتی با علم نحو دارد؛ چنان‌که عبدالقاهرجرجانی مبدع این فن، آن را علم معانی‌النحو می‌نامد. یکی از مباحث هشت‌گانة </em><em>این علم که در همة کتاب‌های بلاغت، از قدیمی‌ترین آثار تا تألیفات متأخّر، ذیل بحث از احوال اسناد خبری مطرح می‌شود، مبحث احوال مسندٌالیه و مسند است که دربارة تحوّلات و ویژگی‌های دو بخش نهاد و گزاره در جمله‌های خبری سخن می‌گوید. از جملۀ این حالات، تقدیم و تأخیر، معرفه و نکره، تکرار و حذف و تقیید است. با پیگیری این مباحث در متون ادبی مشخّص می‌شود اشکالات و نواقصی در شیوة تبیین این مباحث در کتاب‌های بلاغی وجود دارد که ابهاماتی را دربارة ماهیت طرح این مباحث ذیل احوال جمله‌های خبری و چگونگی تبیین آن‌ها ایجاد می‌کند. در این پژوهش ضمن بیان این ابهامات و مسائل، سعی شده ‌است با ذکر شواهدی از متون ادبی به آن‌ها پاسخ داده شود و با تبیین نظریۀ نظم جرجانی در این زمینه، پیشنهادهایی برای اصلاح این بخش از علم معانی ارائه گردد.</em>