شکل های فروپاشی ساخت ارگتیو در زبان های تاتی، تالشی و گیلکی

Abstract

زبان­ های دنیا برای نشان­ دادن روابط دستوری در جمله از شیوه­ های توالی، مطـابقه، و حالت­ نمایی اســـتفاده می­ کنند. نظام حالت­ نمایی خود به چند شیوه تقسیم شده است که یکی از آنها کُنایی– مطلق یا ارگتیو است. ارگتیو حالتی است نحوی مربوط به فاعل فعل‌های متعدی که در آن، عامل به شکل غیر­فاعلی و مفعول به شکل فاعلی ظاهر می‌شود. سه زبان تاتی، تالشـی و گیلـکی از گروه زبان­ ها و گویش­ های حاشیة خزر هستند که امروزه بسیاری از مردم ایران و خارج از ایران به این زبان­ ها تکلــم می­ کنند. در اغلب گونه­ های دو زبان تاتی و تالشی، ساخت ارگتیو رعایت می­ شود، اما در زبان گیلکی از بین رفته، و فقط رسوباتی از آن باقی مانده است. هدف این مقاله نشان دادن رسوبات و شکل­ های فروپاشی ساخت ارگتیو در زبان­ های ذکرشده است. منظور از رسوبات ویژگی­ هایی است که از شکل اصلی این ساخت باقی مانده است. برای این منظور، ضمــن شناسایی شــکل­ های مختلف فروپاشی، شواهدی از گونه­ های مختلف ذکر شده است. داده­ های این تحقیق، علاوه بر روش میدانی، به صورت کتابخانه­ ای نیز انتخاب و جمع­ آوری شده است. مطابق این تحقیق نحوۀ فروپاشی این ساختار را چنین می­توان بیان کرد که پی­ بست­ ها از جایگاه دوم خارج شده­ اند، و به سوی فعل در حال حرکتند؛ تطابق فعل با مفعول در شمار و شخص، و تمایز حالت فاعلی و غیرفاعلی اسم­ ها در حال از بین رفتن هستند؛ نحوۀ استفاده از ضمیر اول شخص مفرد man/az در بسیاری از گونه­ ها نابسامان شده است.