دلالت‌های نظری و عملی انگاره جاهلیت مدرن در گفتمان انقلاب اسلامی

Abstract

از جمله پرابلماتیک اصلی متفکران مسلمان ایرانی و غیر ایرانی، شناخت غرب و مبانی تمدنی آن است. انگاره «جاهلیت مدرن»، تعبیر و اصطلاحی است که برای نقد ِ مبانیِ معرفتی و منطقِ رفتاریِ تمدن غرب در گفتمان فکری انقلاب اسلامی بکار گرفته شده است. این مقاله با رویکرد کیفی و روش تحلیل اسنادی، درصدد پاسخ به این سوال است: «دلالت‌های نظری و عملی کاربست انگاره جاهلیت در گفتمان انقلاب اسلامی چیست؟». یافته‌های پژوهش بر ملاحظاتی چند تاکید دارد: اول، جاهلیت تعبیری اسلامی است که در قرآن کریم و سیره معصومین علیهم السلام برای نشان‌دادن قباحت و بطلان هرگونه باور، اخلاق و رفتار غیر اسلامی و ضد اسلامی بکار گرفته شده است. دوم، اطلاق جاهلیت مدرن بر معرفت و منطق رفتاری غرب از جانب گفتمان فکری انقلاب اسلامی دلالت‌هایی دارد: الف. از منظر ِ نظام معنایی، جاهلیت مفهومی کلی است و مصادیق و مراتب فراوانی دارد. تفاوت جاهلیت مدرن با جاهلیت کهن ـ جاهلیت صدر اسلام ـ در شکل ظاهری و نه محتوا است. از اینرو، جاهلیت به معنای «حاکمیت شهوت و غضب» بر محیط زندگانی انسان و در مقابلِ «حاکمیت عقل هدایت شده الهی» بر محیط زندگانی انسان است. ب. ابتذال اخلافی، نسبیت‌گرایی معرفتی، تکلیف‌گریزی(انسان‌محوری) و ناسیونالیسم(عصبیت) از نشانه‌های اطلاق جاهلیت مدرن است. ج. جاهلیت مدرن با شاکله، ابزار و تدابیر جدید و با به خدمت گرفتن ابزارهای علمی و تبلیغاتی پیشرفته نسبت به جاهلیت کهن، مجهز‌تر است. لازمه فائق آمدن بر جاهلیت مدرن دو راهکار سلبی(مقاومت اسلامی) و ایجابی(تلاش برای تحقق حیات طیبه اسلامی) می‌باشد.