گفتمان‌کاوی نظام زبانی سورة جن: بررسی آماری

Abstract

«گفتمان» که به «شیوة خاص سخن ‌گفتن» اطلاق می‌شود، از منظرهای مختلفی بررسی می‌شود که به آن «تحلیل گفتمان» می‌گویند. در تحلیل گفتمان با ارزیابی سطوح گوناگون متن، امکان دستیابی به برداشتی جدید و عمیق از متون گفتاری یا نوشتاری فراهم، و تعاملات زبان با ساختارهای فکری‌ـ اجتماعی کشف می‌شود. این شاخه از تحلیل می‌تواند جایگاه ویژه‌ای در مطالعات قرآنی یابد؛ چراکه تحلیل ساخت‌های گفتمان‌مدار قرآن، به کشف ایدئولوژی پنهان در پس همة آیات می‌انجامد. پژوهش حاضر در تلاش است با تکیه بر روش توصیفی‌ـ تحلیلی و با استناد به الگوی وَن لیوون (2008 م.) که با تأکید بر اهمیت کارگزاران اجتماعی گفتمان پایه‌ریزی شده‌است، نظام گفتمانی سورة جن را تحلیل نماید. این سوره به دلیل شرح فشردة داستان گروهی از جنیان به عنوان کارگزاران اجتماعی گفتمان، کنش‌های گفتاری شایستة ‌توجهی دارد. بنابراین، از منظر وَن لیوون تحلیل‌پذیر خواهد بود. بررسی‌ها نشان از آن دارد که در این سوره، مؤلفه‌های گفتمانی مبتنی بر اظهار (بسامد 172) در مقایسه با مؤلفه‌های مبتنی بر پوشیدگی (بسامد 24) بسامد بالایی دارد و این بدان معناست که خداوند در یک خلاقیت سبکی، مخاطب را با نام افراد، گروه‌ها، مکان‌ها و زمان‌هایی که کارگزاران اجتماعی (= جنیان) در آن نقش فعال دارند، آشنا می‌سازد.