عدالت صحابه ونقد ادله قرآنی آن

Abstract

یکی از ادله‌ای که در اثبات عدالت یک یک صحابه به اصطلاح معروفش مورد استناد قرار گرفته است، آیاتی از قرآن کریم است. مقاله حاضر این آیات را برای روشن کردن نحوه استدلال و اندازه دلالت‌شان مورد بحث و بررسی قرار داده است. نتایج بحث حاکی از آن است که عنوان صحابی به معنای اصطلاحی، حقیقت متشرعه است و در دوره‌های بعد در میان مسلمانان پیدا شده است. لذا قرآن کریم واژه صحابی به معنای گفته شده را نمی‌شناسد، بنابراین اگر قرآن کریم افرادی از مسلمین را مدح و ثنا گفته و یا وعده‌های نیکو داده است، بر اساس ویژگی‌ها و اعمال نیک آن افراد به‌عنوان مؤمن است، نه به‌عنوان صحابی. از این جهت، آن مدح و ثناها شامل مؤمنینی است که دارای آن ویژگی‌ها باشند و در عین حال آنها مطلق نیستند، بلکه مشروط به برخی شرایط مانند عمل به امر به معروف و نهی از منکر و عاقبت به خیر بودن و امثال آنها هستند. علاوه بر این، آیات استناد شده گاهی مخصوص افراد ویژه‌اند. به‌عنوان مثال، آیه‌ای مربوط به بیعت‌کنندگان در حدیبیه است که در این صورت شامل همه صحابه نمی‌شود و گاهی آیه چنان عمومیت دارد که نه گروه خاصی از آنها را بلکه همه مسلمین را در بر می‌گیرد. حاصل این‌که صرف عنوان صحابه از نظر قرآن ارزش تلقی نمی‌شود.