اسطوره‌زدایی در کوش‌نامه

Abstract

یکی از برترین و مهم‌ترین بنیادهای اسطوره حماسه است که بر ستیز و تقابل ناسازها استوار شده است. اسطوره در ذاتِ خود، مینوی و آن‌جهانی است؛ اما حماسه مانند زادة اسطوره رویکردی زمینی و این‌جهانی دارد. درحقیقت فرایند این‌جهانی‌شدنِ نمادهای اسطوره‌ایْ ساز و کارِ داستان‌های حماسی را پدید می‌آورد؛ به‌گونه‌ای که رویارویی خدایان و ضدّخدایان که در سرشت حماسی است، اندک‌اندک به رویارویی تبارها یا پهلوانان بزرگ و آیینی با نیروهای زیانبار و ضدّقهرمانان می‌انجامد. بیشترِ منظومه‌های حماسی پارسی زیرساختی اساطیری دارد و در آنها ردّپای آشکار شخصیت‌ها و بن‌مایه‌های اساطیری را می‌توان یافت. در این منظومه‌ها، <em>کوش‌نامة</em> ایرانشان بن ابی‌الخیر که در ابتدای قرن ششم هجری سروده شده است، یک استثناست؛ زیرا برخلافِ دیگر حماسه‌های پارسی می‌کوشد از پیکرة حماسه اسطوره‌زدایی کند. در این مقاله سه روشِ اسطوره‌زدایی از حماسه در منظومة <em>کوش‌نامه </em>معرفی شده است که عبارت است از: 1) خردپذیرکردنِ روایت‌ها و رخدادهای اساطیری؛ 2) ذکر شخصیت‌های دینی و تاریخی در کنارِ شخصیت‌های اساطیری؛ 3) نبودِ برخی بن‌مایه‌های اساطیری و پهلوانیِ رایج در حماسه‌های اسطوره‌ای. نگارندگان در این جستار برآن‌اند تا با بهره‌گیری از حماسه‌پژوهیِ تطبیقی، داستان‌ها و بن‌مایه‌های اساطیری‌ای را که در <em>کوش‌نامه</em> اسطوره‌زدایی شده‌ است، در قیاس با دیگر منظومه‌های حماسی نشان دهند.