واکاوی ظرفیت‌های نمایشی و مقایسه تطبیقی اقتباس‌های داخلی و خارجی از منطق‌الطیر عطار نیشابوری

Abstract

منطق‌الطیر عطار نیشابوری، جزء معدود آثاری است که در دهه‌های اخیر با اقبال غربیان مواجه شده و بارها با تعریف خاص آن‌ها از عرفان، بر روی صحنه‌های نمایش کشورهای جهان، به اجرا درآمده است. در این مقاله، سعی بر آن است تا ضمن بررسی پیشینه‌ی منظومه‌ی منطق‌الطیر، به روش توصیفی- تحلیلی، به مقایسه‌ی اقتباس نویسندگان خارجی که در رأس آن‌ها ژان-کلود کریر است و نویسندگان ایرانی از این اثر عرفانی بپردازیم و نقاط قوت و ضعف نمایشنامه‌های اقتباسی آن‌ها را بر اساس جنبه‌ها و ظرفیت‌های نمایشی این منظومه بررسی کنیم. نتایج تحقیق نشان می‌دهد اگرچه در ساحت ساختار، نوآوری و در هم شکستن قوانین ساختاری تآتر و بهره‌گیری از ساختار برشتی، که به روایت‌پردازی منطق‌الطیر بسیار نزدیک است، در تلفیق با ساختار ارسطویی توانسته است تآتر کریر را در مقایسه با اقتباس‌های وطنی، برجسته سازد، ولی از نظر مضمون و محتوا تفاوت بسیاری بین منطق‌الطیر و اقتباس‌های آن، به‌ویژه اقتباس کریر، وجود دارد که همین خلأ، این اثر را شایسته‌ی توجه بیشتر و اقتباس‌های جدی‌تر و مؤثرتری ساخته است. اقتباس‌هایی که علاوه بر به‌کارگیری ساختارهای جدید نمایشی، بیانگر اندیشه‌های عطار و روح عرفان اسلامی اثر نیز باشد.