عالمان دینی در شعر ناصرخسرو با تأکید بر تحلیل گفتمان انتقادی

Abstract

عالمان دینی در شعر ناصرخسرو با تأکید بر تحلیل گفتمان انتقادی چکیدهتحلیل گفتمان انتقادی یکی از روش­های تحلیل کیفی است که به ما می­آموزد در ورای متن، مفاهیم پنهانی نهفته است. غیریت­سازی، به‌حاشیه­رانی و برجسته­سازی ازجمله شیوه­هایی هستند که سازندگان متن از آن­ها بهره می­برند تا گفتمان رقیب را به حاشیه برانند و گفتمان خودی را به‌جای آن برجسته کنند. ناصرخسرو یکی از کسانی است که از این روش به فراونی بهره برده است. وی عالمان دینی گفتمان رقیب را آماج غیریت­سازی و به‌حاشیه­رانی قرار داده و گفتمان خودی را که همان تشیع فاطمی است، برجسته کرده. روش طبقه­بندی اطلاعات مقاله توصیفی- تحلیلی و روش تجزیه‌وتحلیل آن، روش تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف و روش تحلیل گفتمان اجتماعی- سیاسی لاکلائو و موفه است. پس از بررسی اشعار ناصرخسرو در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین به این نتایج دست یافتیم: در سطح توصیف ناصرخسرو از روش­های حذف گفتمان رقیب، طنز، تشخص­زدایی، تقابل ضمیر، حسن تعبیر، حصر موصوف و اسطوره­سازی بهره برده است. در سطح تفسیر می­توان به درگیری­های مذهبی و نیز نگرش منفی نسبت به اسماعیلیان اشاره کرد. در سطح تبیین با توجه به رسالت ناصرخسرو برای ترویج مذهب اسماعیلیه وی کوشیده است ریاکاری، جبرگرایی و دیگر ناهنجاری­های جامه‌ی خویش را به حاشیه براند و دال­های گفتمانی خودی مانند خردورزی، دانش‌گرایی و... را جایگزین آن­ها کند.