حکومت فقیه از دیدگاه میرزای قمی (نگاهی نو به ارشادنامه)

Abstract

آیا امکان اثبات حکومت فقیه از دیدگاه میرزای قمی وجود دارد؟ در نوشته پیش‌رو، با این سؤال اصلی و با روش تحلیل متن، به سراغ نامه میرزای قمی به آقامحمدخان قاجار موسوم به «ارشادنامه» رفته‌ و به تقسیمی ابتکاری از حکومت دست یافته‌ایم؛ تقسیمی که مکمل تقسیم‌بندی بسیط میرزا از حکومت است، به دو نوع استحقاقی (حکومت کسانی که مستحق دریافت حاکمیت‌ جامعه‌اند؛ هم‌چون حکومت پیامبران الهی و اهل‌بیت) و امتحانی (حکومت کسانی که خداوند حاکمیت جامعه را از باب استدراج و امتحان به ایشان واگذار کرده است؛ هم‌چون حکومت فرعون و نمرود). این تقسیم‌بندی نوآورانه، در نهایت پژوهش‌گر را به دو نکته مهم در اندیشه سیاسی مرحوم میرزا رهنمون می‌شود: یکی، امکان حکومت فقیه که از جمله انواع حکومت استحقاقی از دیدگاه میرزای قمی به شمار می‌آید و دوم، اثبات مشروعیت سلطنت پادشاهان که در یکی از حالت‌ها، حکومتی ملحق به حکومت استحقاقی و مشروع خواهد بود.