بررسی تطبیقی داستان موسی و خضر در تفسیر تسنیم و نمونه با روش تحلیل مضمون

Abstract

داستان‌های قرآنی فقط جنبه روایت‌گری و تاریخی ندارند بلکه شامل طیف وسیعی از آموزه‌های اخلاقی، عرفانی، اجتماعی، علمی و ... هستند. در این میان داستان موسی و خضر به دلیل ویژگی‌های خاص آن، مورد توجه مفسران قرار گرفته است. در این پژوهش، متن دو تفسیر تسنیم و نمونه با استفاده از روش تحلیل مضمون مورد تحلیل قرار گرفت و شبکه مضامین هر دو تفسیر در ارتباط با داستان موسی و خضر ترسیم ‌شده است. بررسی تفسیر نمونه نشان داد که مضمون فراگیر علم در این تفسیر شامل 7 مضمون پایه و 3 مضمون سازمان‌دهنده است. مضمون نکات عرفانی و اخلاقی در تفسیر نمونه شامل 9 مضمون پایه است. مضمون شبهات پیرامون داستان در تفسیر نمونه 5 مضمون پایه و4 مضمون سازمان‌دهنده است و در نهایت مضمون داستان در تفسیر نمونه شامل 34 مضمون پایه است. بررسی تفسیر تسنیم نشان داد که مضمون فراگیر علم در این تفسیر شامل 28 مضمون پایه و 5 مضمون سازمان‌دهنده است. مضمون نکات عرفانی و اخلاقی در تفسیر تسنیم شامل 22 مضمون پایه است. مضمون شبهات پیرامون داستان در تفسیر تسنیم 18 مضمون پایه و 7 مضمون سازمان‌دهنده است و در نهایت مضمون داستان در تفسیر تسنیم شامل 60 مضمون پایه است. مضمون تعلیم و تربیت، کمترین تفاوت بین دو تفسیر در این مضمون دیده می‌شود،26 مضمون پایه در تفسیر نمونه و 25 مضمون پایه در تسنیم استخراج شد که سازمان‌دهنده‌های آن در هر دو تفسیر یکسان است. بنابراین تفسیر تسنیم دایره وسیع‌تری از مضامین را نسبت به تفسیر نمونه پوشش داده و به جنبه‌های بیشتری از داستان موسی و خضر پرداخته است.