معناشناسی واژۀ «أب» در آیۀ 74 سورۀ انعام با رویکرد تطبیق میان تفاسیر المیزان و من وحی القرآن

Abstract

آیه 74 سورۀ انعام یکی از آیاتی است که با تعبیر «آب» نسبت «آزر» با حضرت ابراهیم را بیان نموده است. این نسبت اگر به معنای پدر حقیقی باشد با توجه به مشرک بودن «آزر» با مبانی کلامی شیعه و همچنین دیدگاه برخی از اهل سنت ناسازگار است. از سوی دیگر برخی از اهل سنت این نسبت را صحیح دانسته و منافاتی میان آن و نبوت پیامبران نمی‌بینند. ذیل آیۀ 74 سورۀ انعام محل بحث و تضارب آرای بسیاری از مفسران در این مسئله بوده است. هدف این نوشتار این است که در میان آراء مطرح‌شده ذیل این آیه به قضاوتی منصفانه و مستدل در مورد واژۀ «أب» و مباحث پیرامون آن برسد. برای نیل به این مقصود ذیل رویکرد تفسیر تطبیقی و با روش توصیفی تحلیلی بین دو تفسیر المیزان و من وحی القرآن که با وجود شیعه بودن مؤلفان، در این موضوع بیانات متفاوتی دارند، مقایسه ‌شده است. این روش به همراه نگاهی اجمالی به سیر تطور دیدگاه مفسران ذیل این آیه نگاه جامعی به ابعاد این مسئله ایجاد می‌کند. این بررسی‌ها نشان می‌دهد علامه طباطبایی در تحلیل خود از این آیه تلاش نموده است تا با نگاهی جامع علاوه بر اثبات دیدگاه کلامی شیعه دلایل مخالفان این دیدگاه را نیز نقد نماید. هرچند علامه فضل‌الله تلاش کرده است دیدگاه علامه طباطبایی را نقد نماید؛ اما در کنار ضعف این نقدها می‌توان شرایط محیطی علامه فضل‌الله را نیز در اتخاذ این رویکرد مؤثر دانست.