بررسی مؤلفه‌های کلامی و فلسفی آفرینش و صدور از دیدگاه ابن‌سینا

Abstract

تبیین نحوۀ آفرینش و صدور کثرت از مبدأ هستی و رابطۀ کثرت و وحدت، از دغدغه‌های متکلمان و نیز یکی از چالشی‌ترین مباحث میان مکاتب فلسفی مشاء، اشراق، و حکمت متعالیه است و هر مکتبی تفسیر و تبیین متفاوتی از آن ارائه کرده است. همۀ این مکاتب در پذیرش و باور اصل واقعیت و وجود با یکدیگر هم‌داستان‌اند، اما در نحوۀ صدور کثرت و نسبت آن با نظریۀ دینی آفرینش، اختلاف‌نظرهایی وجود دارد. پرسش اصلی این تحقیق این است که مؤلفه‌های کلامی و فلسفی آفرینش از دیدگاه ابن‌سینا چیست و نظریۀ صدور کثرت از وحدت فلسفی چه نسبتی با نظریۀ دینی آفرینش در دیدگاه ابن‌سینا دارد؟ این پژوهش که با روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی سامان یافته، ترسیم تلاش‌های ابن‌سینا در تبیین صحیح آفرینش و نظام صدور و ارائۀ جهان‌شناسی برآمده از دیدگاه وی را هدف قرار داده و بر این فرض استوار است که آفرینش و صدور در اندیشۀ ابن‌سینا، برخاسته از مبانی نظام فلسفی مشاء است، در عین حال صبغۀ کلامی گرفته و متأثر از آموزه‌های دینی در باب خلقت است و از این جهت، متمایز از دیدگاه ارسطو و افلوطین است. ابن‌سینا ارتباط حقایق عینی و وجودی با حضرت حق تعالی را با کلیدواژه‌های صفات الهی و علیت تبیین کرده است. او با قائل بودن به اصل آفرینش بر اساس صفات الهی و اصل علیت و بر پایۀ قاعدۀ الواحد، صادر اول را عقل اول و مجرای کثرات می‌داند و خصوصیات کلامی خلقت، مانند فاعل بودن و مختار بودن علت، را در این صدور و آفرینش داخل می‌داند.