نقادی نظریۀ شیخ احمد احسائی در مورد استلزام وجود و ماهیت نسبت به خیرات یا شرور افعال انسانی

Abstract

شیخ احمد احسائی با نگاهی هستی‌شناسانه، ریشۀ اختیار را وجود و ماهیت می‌داند. او که قائل به اصالت اصلین (وجود و ماهیت) است، معتقد است وجود اقتضای نیک‌رفتاری و ماهیت مقتضی بدرفتاری است و تردید میان نیک و بد و انتخاب یکی از آن دو، چیزی جز اختیار نیست. از سوی دیگر، او وجود را فعل بالذات حق تعالی می‌داند و ماهیت را بالعرض به خداوند نسبت می‌دهد؛ بنابراین، اسناد بدی‌ها و شرور به خداوند، اگرچه صحیح است، اما بالذات نیست. احسائی مسئلۀ ارادۀ انسانی و رابطۀ آن با خداوند را نیز با قوام وجودی انسان و افعال او به خداوند، و در عین حال قدرت بر انجام یا ترک آن از جانب انسان، توجیه می‌کند. در پژوهش حاضر که در گردآوری مطالب به شیوۀ اسنادی و در پردازش به شیوۀ تحلیلی و منطقی نگاشته شده است، نظریۀ احسائی در مورد تبیین ارادۀ انسانی و رابطۀ آن با قدرت خداوند مورد نقادی قرار گرفته است.