بررسی اهمیت شهر استرآباد در دورۀ شاه اسماعیل اول برمبنای سکه‌های سورشارژ موجود در موزۀ آستان قدس رضوی

Abstract

«شاه اسماعیل اول» (907-930 ه‍.ق.) به‌منظور دستیابی به اهداف مذهبی و سیاسی خود، همواره به حفظ مرزهای ایران در نواحی شرقی اهمیت ویژه‌ای می‌داد و به‌منظور جلوگیری از حملات مجدد ازبکان، حکومت این نواحی را به شاهزادگان خود واگذار کرد و استرآباد نیز به‌دلیل وضعیت استراتژیکی و موقعیت جغرافیایی خاص، تحت حکومت شاهزادگان در خراسان بزرگ قرار گرفت. براساس شواهد باستان‌شناسی، به‌ویژه سکه‌های سورشارژ، استرآباد از ضرابخانه‌های مهم در نواحی شرقی ایران بود و در تجارت و اقتصاد این منطقه نقش‌داشت. سکه‌های سورشارژ به‌علت نوع ضرب، به‌خصوص در شرایط خاص سیاسی-اقتصادی، گواه وضعیت حاکم‌بر منطقه است و نقش مهمی در نشان‌دادن وضعیت اقتصادی- سیاسی یک منطقه را دارند؛ بنابراین پرسش مطرح در این پژوهش این است که، دلیل ضرب مجدد بر روی سکه‌های شاه اسماعیل در ضرابخانۀ استرآباد در بازۀ زمانی 927ه‍.ق. چیست و چه تغییرات سیاسی-اقتصادی را به‌دنبال داشته است؟ پژوهش حاضر به‌منظور معرفی و تحلیل سکه‌های سورشارژ موجود در موزۀ آستان قدس رضوی و بررسی جایگاه و اهمیت شهر استرآباد در دورۀ حکومت شاه اسماعیل اول برپایۀ مطالعات تاریخی و سکه‌شناسی و بررسی 12 سکۀ سورشارژ موجود در موزۀ آستان قدس رضوی صورت‌گرفته و نویسندگان با بهره‌گیری از سکه‌شناسی به‌عنوان یک منبع متقن تاریخی با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و تاریخی، سعی در پاسخ‌گویی به پرسش مطروحه را دارند. براساس نتایج به‌دست آمده، ضرب سکۀ سورشارژ در استرآباد صرفاً بر پایۀ منافع سیاسی و کنترل شهرهای مجاور صورت‌گرفته است و هدف اصلی این عمل، اعلام تغییر حاکم خراسان و جلوگیری از رکود اقتصادی در نواحی تجاری جادۀ ابریشم بود؛ بدین‌ترتیب، این پژوهش نشان می‌دهد که شهر استرآباد در دوران حکومت شاه اسماعیل اول، نقش مهمی در حفظ مرزهای سیاسی نواحی خراسان بزرگ و تحقق منافع اقتصادی را داشته است.