تحلیلی بر استقرارهای ساسانی ارتفاعات شمال فارس با استفاده از مدل تصمیم‌گیری چندمعیاره

Abstract

پدیده‌های طبیعی و انسانی در پیدایش، مکان‌گزینی و توسعۀ فیزیکی استقراهای انسانی نقش بسیار زیادی دارند؛ به‌بیان دیگر، سکونتگاه‌های انسانی، نخستین الگوهای مکانی ارتباطات انسان با طبیعت و تأثیر محیط جغرافیایی بر جوامع انسانی هستند. این پژوهش با هدف ارزیابی استقرارهای ساسانی دشت نمدان، یکی از دشت‌های میان‌کوهی سرحدات استان فارس و در شهرستان اقلید با روش توصیفی-تحلیلی صورت‌گرفته است. این پژوهش با استفاده از تحلیل‌های آماری انجام گرفته و قصد دارد که به این پرسش‌ها پاسخ دهد؛ براساس عوامل و متغیرهای جغرافیایی و محیطی کدام‌یک از عوامل جغرافیایی و محیطی در سکنی‌گزینی و تداوم سکونت در محوطه‌های دورۀ ساسانی تأثیر بیشتری داشته است؟ و درنهایت کدام‌یک از محوطه‌های دورۀ ساسانی بیشترین تأثیر و کدام‌یک کمترین تأثیر را از محیط خود گرفته و سلسله‌مراتب آن‌ها از نظر تأثیرپذیری از محیط اطرافشان چگونه است؟ بر این‌اساس 10 عامل طبیعی شامل: فاصلۀ محوطه‌های ساسانی تا مسیرهای ارتباطی، فاصلۀ محوطه‌ها تا رودخانه‌ها، میزان مساحت، ارتفاع از سطح دریا، نوع خاک منطقه، کاربری اراضی، جهت شیب و درجۀ شیب، پوشش گیاهی و اقلیم منطقه که محوطه‌ها برروی آن قرار دارند، استفاده شده است. این عوامل که در ایجاد استقرارهای انسانی مؤثر بوده‌اند، انتخاب شدند و با استفاده از نرم‌افزار GIS و روش‌های آماری مانند: فرآیند تحلیل سلسله‌مراتبی تاپسیس در نرم‌افزار اکسل، محوطه‌های دورۀ ساسانی برحسب اولویت برخورداری از عوامل جغرافیایی و محیطی، تحلیل و رتبه‌بندی گردیدند. براساس تحلیل‌های انجام گرفته مشخص شد که منابع محیطی به‌ترتیب فاصلۀ محوطه‌ها از رودخانه و فاصلۀ محوطه‌ها از جاده‌ها و ارتفاع از سطح دریا با بیشترین مقدار ایده‌آل و دیگر عوامل مانند درجۀ شیب نیز در رتبه‌های بعدی، بیشترین تأثیر را بر محوطه‌های دورۀ ساسانی گذاشته‌اند و کمترین آن‌ها به‌ترتیب به نوع اقلیم و کاربری اراضی، نوع خاک و نوع پوشش گیاهی است. براساس تحلیل‌های سلسله‌مراتبی نیز مشخص شد که محوطۀ NS330، ازلحاظ شاخص‌های طبیعی موردارزیابی حائز رتبه نخست گردید. محوطۀ NS317A دارای رتبۀ دوم و محوطۀ NS326 حائز رتبۀ سوم گردید؛ هم‌چنین محوطه‌های NS210 ازلحاظ شاخص‌های طبیعی موردارزیابی در پایین‌ترین رتبه، محوطه‌های NS222 در مرحلۀ بعد و محوطۀ‌ NS211 در مرحلۀ سوم ضعیف‌ترین گروه‌ها قرار دارند؛ علاوه‌بر این‌ها مابقی محوطه‌ها به‌عنوان محوطه‌های نسبتاً برخوردار محسوب می‌شوند.