منابع و روش موسی بن عیسی کسروی در انتخاب سال‌شمار شاهان ساسانی

Abstract

حمزۀ اصفهانی در کتاب تاریخ سنی ملوک الأرض و الأنبیاء از هشت کتاب برای تدوین سال‌شمار شاهان ایران استفاده کرده که یکی از آن‌ها کتاب تاریخ ملوک بنی‌ساسان نوشتۀ موسی بن عیسی کسروی بوده است. براساس اطلاعاتی که حمزه از قول کسروی ارائه کرده است و با بررسی منابع تاریخی مانند تاریخ طبری و تاریخ کامل ابن‌اثیر می‌توان نتیجه گرفت که موسی بن عیسی کسروی با همکاری حسن بن علی همدانی (رقّام مراغه) در فاصلۀ سال‌های 255-261ق. فهرستی از سنوات یا سال‌شمار شاهان ساسانی تنظیم کرده است. این فهرست با روایت بیشتر تاریخ‌نگاران چهار قرن نخست اسلامی تفاوت دارد. بسیاری از پژوهشگران بر این باورند که سال‌شمار کسروی مبتنی بر منابع عربی بوده و او احتمالاً از کتاب‌های سیر ملوک الفرس استفاده کرده است. ازاین‌رو، این پرسش مطرح می‌شود که موسی بن عیسی کسروی برای تنظیم فهرست شاهان ساسانی از چه منابعی استفاده کرده است؟ آیا کسروی خدای‌نامه و منابع پهلوی را در اختیار داشته یا ترجمه‌های عربی خدای‌نامه (کتاب‌های سیر ملوک الفرس) را پیش چشم داشته است؟ این مقاله به روش تحلیل اسناد و مقایسۀ سال‌شمار شاهان ساسانی در منابع تاریخی (تا سال 400ق.) نشان داده است که کسروی دست کم از هفت منبع برای پژوهش خود استفاده کرده است که ازجملۀ آن‌ها می‌توان به فهرست شاهان ساسانی در کتاب محبری و ابن‌قتیبه اشاره کرد.