بررسی علل شکل‌گیری ایده‌آلیسم انقلابی مزدک و تأثیر آن در موفق نشدن این جنبش

Abstract

بیشتر پژوهش‌هایی که در دهه‌های اخیر به جنبش مزدکی پرداخته‌اند، ساختار طبقاتی جامعة ایران عهد ساسانی را عامل شکل‌گیری تندروانة آن دانسته و این موضوع را حاصل ناکارآمدی این بافت اجتماعی می‌دانند؛ از این رو در صددند به این قیام صورتی منطقی و واقعی ببخشند. در این پژوهش برآنیم نشان دهیم ساختار طبقاتی جامعه ایران باستان که ریشه‌های عمیقی در واقعیت های جامعة ایرانی داشت، نه تنها عامل بی ثباتی و نارضایتی عمومی نبوده، بلکه مهم ترین عامل ثبات، نیرومندی ساخت و بافت اجتماعی و عنصری مهم در تثبیت و تداوم بنیان قدرت و تولید ثروت بوده است. ایده‌های مزدک بیشتر حاصل اندیشه‌هایی است که متأثر از فلاسفه ایده‌آلیست یونان باستان، در گفتمان گنوسیستی آسیای غربی مقارن با دوران ساسانی و کمی پیش از آن، شکل گرفته بود و ریشه‌هایی غیر ایرانی و نامأنوس با واقعیت های جغرافیایی ـ اجتماعی ایران داشت. از این رو، این قیام موفق به جذب قشر نخبه و شکل‌دهی ساختار نوینی از جامعه و حکومت نشد و تأثیرات انقلابی و آرمان‌خواهانة آن عامل بسیاری از ناکامی‌های شورش‌ها و قیام‌ها گردید.