تازیدن؟ تاسیدن؟ ناهیدن؟

Abstract

در این مقاله به بررسی یکی از ابیات دشواریاب شاهنامه پرداخته شده و پس از بررسی وجوه دشواریاب بودن معنی آن، با ترجیحِ ضبطِ قدیم‌ترین نسخ، کوشش شده‌است تا علل تصحیف و تحریف آن توسّط کاتبان و مصحّحان شاهنامه بررسی شود. با بررسی‌های صورت‌گرفته روشن خواهد شد که صورت اصیل بیت مورد نظر، بر خلاف گفتۀ غالب مصحّحان و هماهنگ با ترجیحِ مصطفی جیحونی، «سرِ سرکشان اندرآمد به خواب/ ز تازیدنِ بادپایان بر آب» (از حرکتِ سریع [اما نرمِ] اسبان روی آب، جنگ‌آوران خواب‌آلود شدند) است و صورت‌های «تاسیدن» و «ناهیدن» که دیگران پیش‌نهاد کرده‌اند مصحّف و محرّف است. همچنین نشان داده خواهد شد که مطابق نظر جیحونی، بیتِ پس از این بیت در دستنویس‌های شاهنامه، که در چاپ‌های مسکو و خالقی مطلق به حاشیه رفته، اصیل است و یکی از شواهدِ قدیمِ اشاره به «بازیِ خیال» به شمار می‌رود.