بازنمایی اندیشۀ انتقادی-سیاسی در فرشهای متأثر از هفت پیکر نظامی (نمونۀ موردی: دو فرش تصویری با مضمون بهرا مگور و شبان)

Abstract

یکی از وجوه جامعیت ادبیات فارسی، برخورداری از بن‌مایه‌های سیاسی و آیین‌های شهریاری است. شاهنامه و خمسه نظامی با مولفه محتوایی مذکور، مورد توجه هنرمندان حوزه‌های مختلف هستند. انتخاب مضامین سیاسی- اجتماعی و نمایش آنها با درونیات مخاطب و دریافت‌های اجتماعی وی مرتبط است. هدف این مطالعه معرفی وجه دیگری از داستان‌های ادبی پیرامون شخصیت بهرام گور در فرش‌های تصویری ایران است و بدین پرسش پاسخ می‌دهد که ساحت اندرز و انتقاد سیاسی در فرش‌های تصویری قاجار با مضمون ادبی چگونه تبیین گردیده است؟ مقاله تحلیلی- توصیفی و گردآوری داده‌ها کتابخانه‌ای است. پژوهش پیش‌رو دو فرش قاجاری منطقه کاشان با روایت بهرام گور و شبان را بررسی نموده است. نتایج حاصل بر دو محور بصری و محتوایی متکی است؛ در هردو قالی هنرمندان طراح لحظه عبرت‌آموز مواجه بهرام با چوپان و آویختن سگ گله بر درخت را نمایش داده‌اند. در هر دو نمونه صحنه‌ای مشتمل بر لحظه ناب اندرزگیری بهرام (نماینده طبقه حاکم) از چوپان (نماینده مردم فرودست) نمایش داده شده است. محور محتوایی نیز بیان می‌دارد که اندیشه برخورداری از پادشاهان آرمانی با حُسن تدبیر و مملکت‌داری، می‌توانسته تلویحا نقطه ثقل اندیشه سیاسی- انتقادی آثار هنرمندان عصر قاجار باشد و موارد مذکور در این نمونه‌ها به مخاطب یادآوری شده‌است.