بررسی جایگاه و قابلیت‌های صوفی هروی در اطعمه‌سرایی و شگردهای طنزپردای او با نگاهی به تأثیرپذیری وی از بسحق اطعمه

Abstract

مولانا صوفی محمد هراتی شاعر گمنام قرن نهم هجری است. با آنکه اشعار قابل‌تأملی در زمینه‌ی اطعمه سروده است، در تذکره­ها و منابع شناخته‌شده نامی از او و طرز شاعرانگی­اش نیست. گمنامی و درعین‌حال قابلیتش در زمینه‌ی اطعمه‌سرایی بستری برای انجام تحقیقی برای معرفی او و شیوه‌های نقیضه‌سرایی او شد. روش تحقیق تحلیلی‌-تطبیقی‌-توصیفی است. بدین‌گونه که معیار شعر اطعمه دیوان بسحق بوده است و بر اساس عملکرد او و مطالعه‌ی تطبیقی آن با دیوان صوفی، گونه‌ها و سبک و سیاق صوفی هروی تبیین شده است. این پژوهش نشان می‌دهد که صوفی هروی در انواع اشعار و مطالبی که با موضوع اطعمه سروده و نگاشته، از بسحق متأثر بوده است؛ اما برخی ویژگی‌ها کار او را متفاوت و قابل‌توجه کرده است. در زمینه‌ی غزل آنچه شعر او را متفاوت کرده است، بسامد استفاده از فضای عشق و عرفان است. او غذا را معشوق قرار داده و به کمک فضای آیرونیکِ شعر حافظ که بیشترین استقبال را از آن داشته است، برخی از مفاهیم عرفانی را برای ایجاد یک فضای آیرونیک به کار گرفته است. بر این اساس راوی در شعر او خوراک‌ستایی است که شمسِ دلخواهش نان است و از مشرق تنور طلوع می‌کند و تکه‌نانی در نظر او بر دو جهان برتری دارد. علاوه‌براین فضای آیرونیک، او در زمینه‌های دیگری مانند استعاره، تشبیه، استثنا و... برای غنای تصاویر نقیضی خود بهره برده است و ازاین‌نظر علاقه‌مندان شعر طنز با خواندن اشعار او از استحصال خنده و ظرافت تهی‌دست نخواهند ماند.