پی‌گیری رد حلقۀ تفسیری ابن‌عباس در تاریخ‌نگاری قدسی مسلمانان

Abstract

تداخل گزارش‌های ایمانی از تحولات عصر نبوت در تاریخ‌نگاری مسلمانان به‌گره خوردن مرزهای الهیات و دانش تاریخ منجر می‌شود. در بررسی نسبت بین این دو رویکرد، حضور پررنگ ابن‌عباس و شاگردان او به‌عنوان «حلقه تفسیری مکه»، این پرسش را ایجاد می‌کند که چه ارتباطی بین درک تفسیری، به‌عنوان یکی از لایه‌های سنخ‌شناسی فهم الهیاتی، و روایت فراتاریخی از زیست پیامبر(ص) وجود دارد؟پژوهش حاضر با طرح این ادعا که جریان تفسیری، خاستگاه روایت‌های قدسی در تاریخ‌نگاری مسلمانان است، از منظر توصیفی و با تکیه بر روش ‌داده‌بنیاد، روایات الهیاتی از زیست پیامبر(ص) را از سه منبع سیره ابن‌هشام، طبقات ابن‌سعد و تاریخ طبری استخراج و سپس با روش تحلیل فرم و اِسناد، رد این حلقه را در این ارتباط پی‌گیری کرده و ادعای یادشده را به آزمون گذاشته است.برآیند این پژوهش نشان ‌داد، گرایش حلقۀ ابن‌عباس به‌اسباب نزول آیات و تمایل مورخان به تفسیر مجازی آنان به‌تعامل بینش تفسیری و تاریخی منجر شد که نتیجه آن به‌تصویر کشیدن وجهی قدسی و فراتاریخی از زیست پیامبر(ص) در مکه بود.