دیدگاه کانت در دفاع از دفاعیة مبتنی بر اختیار و تطبیق آن با مبانی انسان‌شناسی اسلامی

Abstract

یکی از مهم‏ترین پاسخ‏ها به مسئلة شرّ اخلاقی دفاعیة مبتنی بر اختیار است که در معرض انتقادات جدی قرار دارد. عدم ملازمه بین اختیار و شرور اخلاقی و همچنین بی‏عدالتی در اعطای ظرفیت روحی به انسان‏ها در استفاده از اختیار خویش از جملة این انتقادات است که به‌ویژه در دوران معاصر متوجه دفاعیة مبتنی بر اختیار شده و پذیرش آن را با چالش مواجه کرده است. ایمانوئل کانت، فیلسوف آلمانی قرن هجدهم، نقش آزادی اراده در وقوع شرور اخلاقی را به گونه‏ای به تصویر می‏کشد که می‏توان پاسخ به این اشکالات را از مبانی وی در فلسفة اخلاق و همچنین آثار مستقلی که در این رابطه به رشتة تحریر درآورده استخراج کرد. تکامل اخلاقی نوع بشر در طول تاریخ با عنوان خیر عظیمی است که به اعتقاد کانت وقوع شرور اخلاقی راـ که نه از تمایلات حیوان‏گونة بشر بلکه صرفاً از آزادی ارادة او برخاسته‌ـ توجیه می‏کند. این مقاله با رویکردی توصیفی‌‌ـ تحلیلی و با بهره‏گیری از ترجمة آثار کانت و برخی از کانت‏پژوهان معاصر، پس از ارائة گزارشی از اندیشة کانت در مورد دفاعیة مبتنی بر اختیار، تطابق آن را با مبانی انسان‌شناسی اسلامی روشن می‌کند و نقاط ضعف و قوت دیدگاه کانت را ارائه می‏دهد.