از قانون تا نوآوری: ارزشیابی ابزارهای قانون جهش ‌تولید دانش‌بنیان در ایران

Abstract

هدف: این پژوهش بر ابزارهای خط­مشی نوآوری در قانون جهش تولید دانش‌بنیان متمرکز است. این قانون به­منظور تقویت نوآوری در شرکت‌های دانش‌بنیان و فراهم آوردن زیرساخت‌های حمایتی مناسب برای توسعه محصولات نوآورانه در ایران به تصویب رسیده و ترکیبی از ابزارهای خط­مشی نوآوری را برای این منظور به کار گرفته است. هدف اصلی پژوهش حاضر، شناسایی اثربخشی این ابزارهای قانونی بر عملکرد نوآورانه شرکت‌های دانش‌بنیان و ارزشیابی میزان موفقیت یا ناکامی آن‌ها در تحقق اهداف تعیین‌شده است. در مجموع 15 ماده قانون (شامل 29 بخش حاوی ابزار خط­مشی نوآوری) که مستقیماً با شرکت­های نوآور و دانش­بنیان مرتبط بود، مورد بررسی قرار گرفته است.طراحی/ روش‌شناسی/ رویکرد: این پژوهش به روش کمی انجام شده است و شامل یک مرحله اصلی جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها است. ابتدا داده‌ها از طریق پرسش‌نامه‌ای که بر اساس طیف لیکرت 1 تا 5 طراحی شده بود، از ۱۱۴ شرکت دانش‌بنیان در حوزه‌های گوناگون صنعتی جمع‌آوری شد. در مرحله تحلیل کمی، از مدل‌سازی معادلات ساختاری (SEM) برای بررسی ارتباط میان مواد مختلف قانون جهش تولید دانش‌بنیان و عملکرد شرکت‌های دانش‌بنیان استفاده شد. همچنین، از تحلیل اهمیت - عملکرد (IPA) برای شناسایی اولویت‌های سیاستی و تعیین نقاط قوت و ضعف ابزارهای گوناگون خط‌مشی بهره گرفته شد.یافته­های پژوهش: یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که برخی از مواد قانونی، به‌ویژه مواد ۱، 4 و ۱۱ که بر حمایت‌های مالی و ایجاد زیرساخت‌های تحقیق و توسعه متمرکزند، نقش مهمی در بهبود عملکرد نوآورانه شرکت‌های دانش‌بنیان داشته‌اند. این حمایت‌ها شامل اعطای تسهیلات مالی و یارانه‌ها، بهبود زیرساخت‌های فناورانه و ارائه منابع مالی برای تحقیقات توسعه‌ای بوده است. در مقابل، مواد قانونی مرتبط با تعرفه واردات و نماینده حقوقی، مانند مواد ۳، 12و 15، به‌عنوان ابزارهای ضعیف‌تر شناخته شده‌اند و نیازمند بازنگری و تطبیق بیشتر با نیازهای واقعی شرکت‌ها هستند. همچنین، یافته‌ها نشان دادند که ناهماهنگی میان برخی از ابزارهای خط‌مشی باعث کاهش اثربخشی کلی آن‌ها می­شود.محدودیت­ها و پیامدها: از جمله محدودیت‌های این پژوهش، محدود بودن به داده‌های جمع‌آوری شده از شرکت‌های دانش‌بنیان ایران است که ممکن است به طور کامل قابل تعمیم به سایر کشورها نباشد. همچنین، بررسی این پژوهش بر تأثیرات کوتاه‌مدت اجرای قانون متمرکز بوده و برای تحلیل اثرات بلندمدت نیاز به مطالعات بیشتری وجود دارد. علاوه بر این، محدودیت دسترسی به داده‌های دقیق کمّی در خصوص عملکرد شرکت‌ها در طول زمان، می‌تواند تأثیرات جزئی‌تر و طولانی‌مدت این سیاست‌ها را پوشش ندهد.پیامدهای عملی: نتایج پژوهش نشان می‌دهد که سیاست‌گذاران باید به بازنگری در ابزارهای غیرمالی مانند مشاوره و آموزش بپردازند و این ابزارها را به طور کامل با نیازهای خاص صنایع و شرکت‌های دانش‌بنیان تطبیق دهند. همچنین، پیشنهاد می‌شود که تعاملات بیشتری میان دولت و بخش خصوصی برقرار شود تا بازخوردهای لازم از شرکت‌ها به طور منظم به دولت و مجلس شورای اسلامی منتقل گردد و خط‌مشی‌ها بهینه‌سازی شوند. علاوه بر این، به‌کارگیری یک سیستم ارزشیابی مستمر برای بررسی عملکرد ابزارهای سیاستی و نظارت بر اجرای قانون می‌تواند به اصلاحات لازم کمک کند. در نهایت، توجه ویژه به نیازهای مالی و زیرساختی شرکت‌های کوچک و متوسط در حوزه نوآوری، همچنان از اهمیت بالایی برخوردار است.ابتکار یا ارزش مقاله: این پژوهش از جنبه‌های مختلف دارای نوآوری است. نخست، موضوع مورد تمرکز مقاله و بررسی عملکرد یک قانون مهم در زمینه خط­مشی نوآوری ایران است. نتایج این پژوهش، برای اصلاح و ارتقای این قانون، کاربردی است. دومین جنبه نوآورانه، ترکیب دو روش مدل‌سازی معادلات ساختاری (SEM) و تحلیل اهمیت - عملکرد (IPA) در ارزشیابی سیاست‌های نوآوری است که به‌عنوان یک روش‌شناسی تحلیلی در مطالعات نوآوری ارائه شده است. این رویکرد، امکان تحلیل جامع‌تری از تأثیرات چندگانه ابزارهای سیاستی و تعاملات میان آن‌ها را فراهم کرده است.نوع مقاله: مقاله پژوهشی