شناسایی مولفه‌های تأثیرگذار مناطق آزاد تجاری در توسعه اقتصادی کشور

Abstract

هدف: هدف از این پژوهش، اجرای مدلسازی ساختاری تفسیری برای تعیین نقش مناطق آزاد در توسعه اقتصادی کشور است. ضرورت و اهمیت انجام تحقیق در این است که با توجه به نقش مناطق آزاد در توسعه‌ اقتصادی اکثرِ کشورها، کشور ما هم‌زمان با تأسیس نخستین منطقه آزاد در سال 1369 تا امروز، اقدامات قابل توجهی انجام داده است، لیکن متأسفانه این مناطق بنا به دلایل مختلف، از جمله ساختار اداره دولتی، عدم وجود الزامات و شرایط لازم برای فعالیت‌های تجاری- صنعتی، جایابی نامناسب، عدم اجرای درست قوانین مرتبط، فقدان ضمانت‌های لازم برای سرمایه‌گذاری خارجی و از همه مهم‌تر، موانع حقوقی مربوط به ساختار اداره، تشریفات زائد سرمایه‌گذاری و بوروکراسی شدید، هنوز مناطق آزاد کشور ما به جایگاه واقعی خود نرسیده‌اند و نتوانسته‌اند که نقش قابل توجهی را در توسعه اقتصادی کشور داشته باشند و این پژوهش به‌دنبال شناسایی مؤلفه‌های مؤثر بر ارتقاء نقش مناطق آزاد در توسعه‌ی اقتصادی کشور و ارائه مدل در این رابطه می‌باشد.طراحی/ روش‌شناسی/ رویکرد: این پژوهش از نظر روش، یک پژوهش کیفی-کمی بوده که در بخش کیفی، با مدلسازی ساختاری تفسیری انجام شده است؛ جامعه آماری مورد نظر را خبرگان آشنا به موضوع پژوهش، شامل اساتید دانشگاه (صاحب‌نظران حوزه اقتصادی) که از خبرگان علمی به شمار می‌روند و مسئولان حوزه مناطق آزاد و حوزه اقتصادی (در وزارت امور اقتصادی و دارایی، دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد تجاری و صنعتی و فراکسیون مناطق آزاد مجلس شورای اسلامی) و همچنین، صاحب‌نظران حقوقی در مناطق آزاد تشکیل داده‌اند و داده‌ها از طریق مصاحبه علمی با 15 نفر از این خبرگان گردآوری و نمونه­گیری نیز به صورت نظری انجام شده است. در گام دوم، به منظور اعتبارسنجی مدل حاصل از گام اول، پرسشنامه­ای طراحی و در جامعه آماری مورد نظر توزیع شد و پس از گردآوری داده‌­ها، اعتبار مدل با استفاده از تحلیل‌­های آماری مورد بررسی قرار گرفت.یافته­‌های پژوهش: نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهد که وضعیت همه شاخص‌ها به‌جز شاخص اصلاحات و ارتباطات و شاخص کاهش ریسک‌ها، در مدل مطلوب می‌باشد؛ بر اساس نمودار قدرت نفوذ- وابستگی، متغیر «اجرای خط‌مشی‌ها و دانش‌محوری» قدرت نفوذ بالایی داشته و تأثیرپذیری کمی دارند و در ناحیه متغیرهای مستقل قرار گرفته است. متغیرهای «توسعه مزیت‌های ویژه مناطق آزاد» قدرت نفوذ و میزان وابستگی بالایی دارند؛ بنابراین، متغیرهای پیوندی هستند. دو متغیر «تسهیل روند امور» نیز از وابستگی بالا اما نفوذ اندکی برخوردار هستند؛ بنابراین، متغیرهای وابسته محسوب می‌شوند. متغیر «کارکردها و قابلیت‌های اقتصادی» نیز در ربع اول یعنی ناحیه خودمختار قرار گرفته است.محدودیت‌­ها و پیامدها: امکان وارد شدن متغیرهای مداخله‌گر مهم دیگر به تحقیق، به علت پیچیدگی‌های زیاد آن‌ها، وجود نداشته است؛ همچنین، اطلاعات از منبعی واحد به ‌دست ‌آمده‌اند و تعمیم آن‌ها به مناطق دیگر جای احتیاط دارد. پیامدهای عملی: اجرای مدل‌ ساختاری تفسیری برای تعیین نقش مناطق آزاد در توسعه اقتصادی کشور موجب درک بهتر فضای تصمیم‌گیری به‌وسیله مدیران می‌شود.ابتکار یا ارزش مقاله: با وجود اهمیت فراوان مناطق آزاد در توسعه اقتصادی کشور، تاکنون پژوهشی در زمینه اجرای مدلسازی ساختاری تفسیری نقش مناطق آزاد در توسعه اقتصادی کشور انجام نشده است. پژوهش حاضر، نخستین گام در این زمینه است.نوع مقاله: مقاله پژوهشی