مقایسه‌ای واژگانی میان خلجی و ترکی آذربایجانی

Abstract

در پژوهش حاضر، مقایسۀ واژگانی و بررسی تنوع آن بین ترکی خلجی و آذربایجانی انجام شده است. داده­های زبانی و پیکرۀ پژوهش، مستخرج از سامانۀ اطلس زبانی ایران از خلجی رایج در آبادی­های خلج­زبان استان­های مرکزی و قم بوده که در پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در دست تدوین است. زبان خلجی شاخۀ مستقلی از زبان­های ترکی­تبار است که با زبان­های هم خانوادۀ خود تفاوت­ها و شباهت­هایی دارد و از جمله زبان­های درخطر در ایران به شمار می­آید. در گام نخست،1280 واژۀ بررسی‌شده در پژوهش حاضر، باتوجه‌به مقوله­های معنایی در 7 گروهِ اصطلاحات مربوط به روابط خویشاوندی، طبیعت، اعضای بدن، حیوانات، گیاهان، خوراکی­ها و اعداد دسته­بندی شدند. سپس، بر اساس مبنای نظری پژوهش، این واژه‌ها توصیف و تحلیل و با واژه­های ترکی آذربایجانی مقایسه شدند. مبنای مقایسه برای ترکی آذربایجانی، شمّ زبانی نگارنده و فرهنگ­های ترکی بوده است. صرف­نظر از تفاوت­های آوایی و علی­رغم شباهت­های زیاد واژگانی بین ترکی خلجی و آذربایجانی، تفاوت­های واژگانی و تنوع صوری نیز در این مقایسه مشاهده شد. همچنین، در پژوهش حاضر، چگونگی تماس زبانی خلج­زبانان مناطق موردمطالعه با فارسی­زبانان و ترکی­زبانان روستاهای همجوار آنها نیز بررسی شد. نتایج نشان داد که تماس زبانی مذکور بر اساس پیوستار مشروح در مبانی نظری پژوهش، در مواردی از نوع «شدت کم» و در مواردی نیز، از نوع «شدت زیاد» بود.