ایدئولوژی و آموزش زبان فارسی در خارج از ایران: گفتمان‌شناسی انتقادی هویت ایرانی در کتاب درس زبان فارسی بر پایۀ الگوی ون‌دایک (2006)

Abstract

کتا‌ب درسی به‌عنوان مهم‌ترین ابزار آموزشی، زمینه‌ساز انعکاس و انتقال ایدئولوژی‌ها است. پیشینۀ پژوهش‌های انجام‌شده در زمینۀ تحلیل ایدئولوژی‌های موجود در کتاب‌های درسی نشان می‌دهد که قریب‌به‌اتفاق این مطالعات مبتنی‌بر آموزش زبان انگلیسی هستند. باتوجه‌به توسعۀ روزافزون آموزش زبان فارسی، موقعیت حساس کشور ایران در جهان و نگرش‌های نادرست جهانیان و حتی، فارسی‌آموزان نسبت به آن، اهمیت مطالعه در زمینۀ منابع آموزش زبان فارسی ضرورت پیدا می‌کند. در پژوهش حاضر، کتاب‌ درس زبان فارسی نوشتۀ منگینی و ارستی به‌منظور بررسی چگونگی بازنمایی ایدئولوژی‌ها به‌ویژه در معرفی هویت ایرانی، تحلیل شده است. براین‌اساس، با انتخاب رویکرد ون‌دایک و با تکیه بر سه مفهوم کلیدی مربع ایدئولوژی، طرح‌وارۀ هویت گروه و راهبردهای بازنمایی ایدئولوژی، دو بازبینه طراحی و کتاب منتخب از حیث متن و تصویر تحلیل شد. نتایج حاکی از آن است که علی‌رغم تلاش کتاب درس زبان فارسی برای رعایت بی‌طرفی در متون، در مواردی به‌واسطۀ تصاویر و تمرین‌ها، از نکات مثبت گروه ما رفع تأکید شده و یا بر نکات منفی آن تأکید شده است. بدین‌ترتیب، باتوجه‌به چارچوب پژوهش، نگرش این کتاب به هویت ایرانی مغرضانه و بازنمایی‌های آن در تعارض با اهداف آموزش زبان ارزیابی می‌شود.