نسبت سنجی قاعده قبح عقاب بلابیان و قاعده دفع ضرر محتمل با تأکید بر ...

Abstract

تمسک به اصل عملی و شک در اصل تکلیف در شبهات تحریمیه، موضع عملی مکلف را در شبهات بدویه معین می‌کند.در تعیین نوع اصل عملی در این قسم از شبهات، اختلاف بسیار مهمی میان اخباریان و اصولیان به چشم می‌خورد. مشهور اصولیان ازجمله شیخ انصاری، محقق نائینی، محقق خویی و امام، برائت عقلی را به‌عنوان قاعده اولیه پذیرفته‌اند. برای مثال؛ امام با استناد به‌قاعده «قبح عقاب بلا بیان» درصدد استدلال بر دیدگاه خود برآمده است. از منظر این دسته از اندیشمندان، عقاب بر ترک تحرّک درجایی که موجب تحرّک وجود ندارد، قبیح خواهد بود.ازاین‌رو إناطه تحرّک به وصول تکلیف ازجمله ادله‌ای است که بر آن در راستای اثبات برائت عقلی مبتنی بر قاعده «قبح عقاب بلابیان» استدلال شده است. برخی دیگر در ضمن عدم پذیرش این دیدگاه با ارائه نظریه حقّ الطاعة، وظیفه مکلف را در این قسم از شبهات احتیاط عقلی می‌دانند. در این نوشتار به روش توصیفی تحلیلی، ابتدا سعی شده در مرحله اول تبیینی دقیق از هر دو دیدگاه انجام شود و در مرحله بعد ضمن بیان ادله و مبانی طرفین، به‌نقد و بررسی آن‌ها پرداخته و درنهایت نویسندگان این مقاله نظریه مشهور را برگزیدند.