کاربست شگرد عکس در خطبه‌های نهج البلاغه

Abstract

امام علی (ع) به عنوان یک سخنور، در فرایند انتقال پیغام خود به مخاطب، از راهبردها و شگردهای متعددی بهره جسته است که یکی از مهم‌ترین آن تکنیک‌ها «عکس» یا «تبدیل» است که از رهگذر تمرکز بر یکسان‌سازیِ چیدمان واژگان دو عبارت و آرایش یکسان آنها به دست می‌آید و به توازن نحوی متن می‌انجامد. در پرتو توجه ویژه سخنور به این تکنیک در نهج البلاغه، پژوهش حاضر بر آن است تا از رهگذر کاربردشناسی زبان و با روش توصیفی – تحلیلی، در گام نخست به شناسایی، استخراج و دسته‌بندی پاره‌گفتارهایی بپردازد که در خطبه‌های نهج البلاغه بر سازه تکنیک یادشده بنا گشته‌اند و در گام دوم از زمینه و غرض سخنانِ عکس‌محور پرده بردارد، و در گام بعدی با تمرکز بر ساخت، سویه و زمانِ پاره‌گفت‌های مورد بحث، آنها را گونه‌شناسی کند و از کارکرد شگرد یادشده با مخاطبان سخن بگوید. نتیجه بررسی نشان از آن دارد که میانِ زمینه و غرض نمونه‌های مورد مطالعه با صورت سخن و کلام ایراد گشته، هماهنگی و همسویی تنگاتنگی وجود دارد، آنگونه که می‌توان به این رهیافت رسید که هدف سخنور از کاربست تکنیک عکس، صرفاً زیباسازی سخن نبوده است. نتیجه دیگر اینکه عکس‌های دخالت‌داده شده از منظر ساخت، بیشتر در قالب جملات خبری نمود پیدا کرده‌اند تا جملات انشائی، و از لحاظ زمانی بیشتر آینده‌نگر هستند تا گذشته‌نگر.