طبقه‌بندی، گونه‌شناسی و گاهنگاری سفال‌های قرون میانی اسلامیِ دست‌کند زیر‌زمینی رباط آغاج، شهرستان خمین

Abstract

مجموعه دست‌کند زیر‌زمینی رباط آغاج، یکی از محوطه‌های تاریخی شاخص در محدودۀ شهرستان خمین است که در دل تپه‌ای شنی به ارتفاع 50متر ایجاد گردید است. فصل اول کاوش‌های باستان‌شناسی این اثر در سال 1395 صورت‌پذیرفت. در نتیجۀ این کاوش‌ها، فضاهای معماری مختلف و یافته‌های متنوع باستان‌شناسی به‌دست آمد. بیشترین فراوانی یافته‌های شناسایی شدۀ این محوطه را انواع متنوعی از سفال‌های بدون لعاب و لعاب‌دار دوران اسلامی تشکیل می‌دهد. سفال‌های ساده بدون لعاب، سفال‌های بدون لعاب با نقوش فشاری، کنده و افزوده، سفال با نقش قالبی و هم‌چنین سفال‌های لعاب‌دار تک‌رنگ، آبی سفید، زرین‌فام و قططعات ظروف مینایی از انواع سفال‌های شناسایی شده در دستکند رباط آغاج است. نظر به این‌که تاکنون پژوهش مستقلی درمورد این آثار صورت نپذیرفته بود، ضرورت‌داشت که بدان‌ها پرداخته شود؛ چراکه تقریباً تمامی سفال‌های به‌دست آمدۀ این محوطه مربوط به قرون میانی اسلامی هستند و احتمالاً تنها در یک دورۀ زمانی تولید شده و مورداستفاده قرار گرفته‌اند؛ بدین‌سبب با انجام پژوهش حاضر می‌توان یک منبع مطالعاتی و مقایسه‌ای در زمینۀ سفال‌های این دوران استان مرکزی و حتی ایران را ارائه داد. با توجه به این موارد، مهم‌ترین پرسش پژوهش حاضر در زمینۀ گاه‌نگاری مقایسه‌ای این سفال‌ها و مراکز تولیدی احتمالی آن‌ها است. روش پژوهش حاضر توصیفی- مقایسه‌ای و شیوۀ گردآوری اطلاعات در آن بر پایۀ مطالعات میدانی و کتابخانه‌ای است. در نتیجۀ پژوهش حاضر، چنین مشخص شد که بیشتر سفال‌های این محوطۀ احتمالاً مربوط به بازۀ زمانی قرن 6-7ه‍.ق. هستند؛ هم‌چنین برخی از این گونه‌های سفالی با بعضی مراکز تولیدی هم‌چون: ذلف‌آباد، مشکویه، کاشان و ری، تشابهات بسیاری داشته که احتمال دارد از این مراکز به خمین صادر شده‌اند، چنان‌چه مطالعات باستان‌شناختی نیز این ادعا را تصدیق می‌کند. علاوه‌بر این، با نمونه‌های مشابه در برخی محوطه‌های تاریخی مانند: دست‌کند تهیق خمین، سامن ملایر و ارزانفود همدان، تشابهات بسیاری دارند.