رسانه‌ها و مشارکت سیاسی در جمهوری اسلامی ایران: بررسی مقایسه‌ای کارکرد رسانه‌های سنّتی و نوین

Abstract

رسانه‌ها به‌عنوان مهم‌ترین مجرای ارتباطی سیاسی می‌توانند نقش تعیین‌کننده و حسّاسی در میزان مشارکت سیاسی داشته باشند. رسانه‌ها می‌توانند به نگرش، آگاهی و درنهایت مشارکت‌پذیری مردم در عرصه سیاسی و به‌ویژه انتخابات جهت دهند. این جهت‌دهی غالباً به‌صورت غیرمستقیم یا گاهی مستقیم، به‌طور گسترده اطلاعات و آگاهی‌هایی را در این زمینه به مخاطبان خود عرضه می‌دارد. با توجه به نقش مؤثری که رسانه‌های سنتی (همچون تلویزیون) و رسانه‌های نوین (رسانه‌های اجتماعی)، در جهت‌دهی افکار و رفتار رأی‌دهی شهروندان در عرصه سیاسی ایفا می‌کنند، این پرسش مطرح می‌شود که چگونه می‌توان از رسانه‌ها در ارتقاء هرچه بیشتر سطح مشارکت سیاسی، به‌ویژه وجه انتخاباتی آن در کشور بهره‌مند شد؟ روش پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که با توجه به انحصار تلویزیون دولتی و ماهیت تک‌صدایی آن، شهروندان طی سال‌های اخیر به رسانه‌های اجتماعی به‌عنوان ابزارهایی که آزادی بیشتری در اختیار ایشان قرار می‌دهد، نگاه می‌کنند و از آن به‌عنوان تریبون کلیدی خود جهت کنش و مشارکت سیاسی بهره برده‌اند. در مقابل، صداوسیما، به‌وضوح از عرصه مجازی و امکانات رسانه‌های اجتماعی جهت تشویق مشارکت سیاسی و جلب نظر افکار عمومی بازمانده است. فضای مجازی به‌عنوان رقیبی برای رسانه ملی، در آموزش، آگاه‌سازی و اطلاع‌رسانی و اقناع افکار عمومی نقش برجسته‌تری یافته است؛ نقشی که الزاماً در هماهنگی با اهداف نظام سیاسی نبوده است. این موضوع با فیلترینگ گسترده رسانه‌های اجتماعی و تلاش برای اجرای طرح اینترنت ملی به‌وضوح قابل‌مشاهده است. همچنین، در موارد زیادی مشاهده می‌شود که رسانه‌های سنّتی در عمل به حدود تکالیف قانونی مزبور تن نداده‌اند و با به‌کارگیری انواع ترفندهای خاص رسانه‌ای، قواعد و اصول مزبور را با طرفداری از چنین و چنان نامزد انتخاباتی، نقض می‌کنند. امری که به‌ویژه با توسعه نقش‌آفرینی رسانه‌های دیجیتال و مخصوصاً در بستر اینترنتی و فضای مجازی بسیار پیچیده‌تر شده است. این رسانه‌ها غیرمستقیم، با آگاهی، آزادانه یا تحت‌فشار فرد یا گروه‌های خاص، به جانب‌داری عامدانه می‌‌پردازند؛ موضوعی که در تضاد با رسالت، مأموریت و اهداف رسانه‌ها از دخالت ایشان در امر انتخابات است و در انتها منجر به تغییر غیرعادلانه گرایش رأی‌دهندگان و درنهایت نتیجه نهایی انتخابات می‌گردد.