استعارة مفهومی «وزن» در قرآن کریم با تکیه بر رویکرد زبان‌شناسی شناختی

Abstract

قرآن کریم درراستای وضوح‌بخشی به مفاهیم و تصویرسازی ذهنی آنها و با هدف تأثیرگذاری حداکثری در تفکر و رفتار انسان، به نحوة تفکر انسان از جمله تفکر استعاری توجه داشته است و برای تفهیم امور غیرمحسوس یا تجربه‌نشده از استعاره‌‌های مفهومی عینی و محسوس به‌صورت وسیع استفاده کرده و آنها را در قالب عبارات زبانی پدیدار ساخته است. پژوهش حاضر با هدف بررسی استعارة مفهومی وزن و واژگان مرتبط با آن به‌عنوان یکی از حوزه‌‌های حسی مبدأ و نیز استخراج حوزه‌‌های مفهومی مقصد و نام‌نگاشت‌های آن در قرآن کریم انجام گرفته است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و به شکل قیاسی- استقرائی انجام شده است. بر اساس یافته‌‌های پژوهش، ماده‌‌های واژگانی ثقل، خفف، وزن، وزر مصادیق زبانی استعارة مفهومی وزن در قرآن کریم هستند و به آشکارسازی و تبیین حوزه‌‌های مفاهیمی چون عمل، عذاب، گرایش‌های انسانی، اندیشه، کلام، مسئولیت و حوادث می‌پردازند که همه دارای وزن هستند. در میان حوزه‌ها حوزه‌‌های مفهومی مبدأ، واژة ثقل بیشترین بسامد و مفهوم خفف کمترین بسامد را داراست و از میان حوزه‌‌های مفهومی مقصد، بیشترین بسامد مربوط به حوزة مفهومی عمل است که ریزمفاهیم آن شامل هرگونه عمل دارای وزن است؛ چه خیر باشد چه شر باشد، ازاین‌رو عمل صالح سنگین و عمل غیرصالح سبک است و موجودات مکلف به‌واسطة اعمال‌ نیک و بدشان وزن‌دار می‌شوند. کمترین بسامد در حوزه‌های مفهومی مقصد نیز مربوط به حوزة مفهومی کلام است.