سرستون‌های چوبی در معماری ایران: نگاهی جامع به سرستون‌های چوبی مساجد تاریخی آذربایجان شرقی

Abstract

سرستون‌های چوبی در مساجد چوبی، از عناصر مهم این گونه معماری و نمایانگر ذوق هنری و فرهنگی هنرمند یا معمار سازنده است. نمونه‌های قابل توجهی از این نوع آثار در شمال‌غرب ایران وجود دارد که تا به امروز مطالعات محدودی روی آن‌ها انجام شده و گویای ضرورت بررسی جامع در راستای معرفی است. هدف این پژوهشِ کاربردی بررسی سرستون ستاوندهای چوبی آذربایجان شرقی با تمرکز بر بررسی و تحلیل نمونه‌های مطالعاتی از منظر هنری و فنی است یعنی با تجزیه‌وتحلیل اجزای تشکیل‌دهندۀ سرستون‌های مطالعه‌شده، اجزای کامل، اشکال، ترکیب‌بندی و اتصالات و تکنیک ساخت این سرستون‌ها ارائه خواهند شد. روش پژوهش این مقاله توصیفی-تحلیلی است که به تفکیک فرم‌، ویژگی‌های هندسی، فرایند ساخت و اجزای متشکلۀ سرستون‌ها می‌پردازد و با مقایسۀ تطبیقی نمونه اجزای سرستون‌ در مساجد تاریخی و چوبی منتخب مورد تحلیل و تطبیق قرار می گیرد. به‌سبب سازگاری و ماندگاری چوب در شرایط اقلیمی استان آذربایجان شرقی، استفاده از آن به‌عنوان یکی از عناصر شاخص معماری مورد استقبال بخشی از هنرمندان و معماران آذربایجان، به‌ویژه مناطق بناب، عجب‌شیر و مراغه بوده است. ظرافت و ابزارپذیری چوب منجر به خلق سرستون‌های فاخر با هندسه‌های بعضاً متفاوتی شده است. اگرچه در نگاه اول این سرستون‌ها مشابه یکدیگر به نظر می‌رسند، اما این بررسی نشان داد که به‌لحاظ هندسه، جزییات فرمی و همچنین آلات تشکیل‌دهندۀ سرستون‌ها، تفاوت‌هایی در بین آن‌ها وجود دارد و شایان ذکر است که این تفاوت‌ها، در تکنیک ساخت نمونه‌های مورد بررسی مشهود نبوده و از این‌رو فرایند ساخت در این موارد یکسان بوده است که می‌تواند ناشی از تأثیرپذیری هنرمندان از یکدیگر در خلق این آثار باشد.