آثار انحراف سیاست‌های ارزی بر شاخص‌های حمایتی دولت از محصول گندم

Abstract

سیاست‌های مختلفی در ایران برای حمایت از بخش کشاورزی اتخاذ شده است که ارزیابی آن­ها پیامدهای سیاست‌گذاری مهمی دارد. این پژوهش به بررسی چگونگی تأثیرپذیری این سیاست‌ها از سیاست‌های کلان اقتصادی، به ویژه سیاست نرخ ارز پرداخته است. در ایران سیاست‌های ارزی مختلفی اعمال شده است که در نتیجه به انحراف نرخ واقعی ارز از ارزش تعادلی آن منجر شده است. در این راستا، در این پژوهش، به بررسی آثار انحراف نرخ ارز بر شاخص­های براورد حمایت از تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان محصول گندم به منظور تحلیل برنامه­های حمایتی دولت از بخش کشاورزی در برنامه­های اول تا ششم توسعۀ اقتصادی پرداخته شد. برای محاسبۀ انحراف نرخ ارز، نخست نرخ تعادلی ارز با استفاده از مدل تصحیح خطای برداری (VECM) براورد و نرخ واقعی ارز بر اساس نظریه برابری قدرت خرید محاسبه شد. سپس آثار انحراف نرخ ارز بر مقادیر حمایت محصول گندم بررسی شد. یافته‌ها نشان می‌دهد در هیچ سالی نرخ واقعی ارز در مسیر تعادل قرار نگرفته است و اعمال سیاست‌های مختلف ارزی موجب بیش براورد آن در برخی از سال‌ها و کم‌براورد شدن آن در دیگر سال‌ها شده است. همچنین نتایج نشان می‌دهد سیاست‌های بخش کشاورزی ایران مبنی بر نرخ واقعی ارز و ارزش تعادلی آن در حمایت از تولیدکنندگان از راه قیمت‌گذاری نهاده‌ها و ستانده‌های کشاورزی و تنظیم سیاست‌های ارزی ناموفق بوده است. منافع مصرف‌کنندگان مواد غذایی به جای منافع تولیدکنندگان در نظر گرفته شده است که منجر به سرکوب قیمت‌ها و دریافت مالیات‌های پنهان از تولیدکنندگان شده است. با این حال، در دورۀ مورد بررسی، با فشار از سوی فعالان بخش کشاورزی، سیاست‌های بخشی و ارزی در این بخش با کاهش مالیات‌های پنهان از کشاورزان گندم‌کار همراه بوده است. با توجه به یافته‌­های پژوهش پیشنهاد شده است که در نحوة اعمال سیاست‌‌های خاص بخش کشاورزی بازنگری شود و برای بهبود حمایت از ذینفعان این بخش، در براورد چگونگی حمایت از بخش کشاورزی، دولت می‌بایست نرخ تعادلی ارز را که نشان‌دهندۀ تعادل‌های بلندمدت و رقابت‌پذیری ایران است، در نظر گیرد و در دستور کار سیاست‌گذارای قرار دهد.