تغییرات میزان و ترکیب اسانس اندام های مختلف گیاه دارویی شوید (Anethum graveolens L.) تحت شرایط آبیاری محدود

Abstract

برای بررسی اثر تنش کم آبی در مراحل رویشی و زایشی روی کمیّت و کیفیت اسانس شوید ایران دو آزمایش در سال­های 1385 و 1386 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه زنجان اجرا گردید. آزمایش­ها به صورت کرت­های خرد شده در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی در چهار تکرار انجام شد. تیمارهای آبیاری در کرت­های اصلی و زمان­های برداشت در کرت­های فرعی قرار گرفتند. تیمارهای آبیاری شامل آبیاری کامل (FC 100%) در طول دوره رشد، دو تنش ملایم (FC 66%) و دو تنش شدید (FC 33 %) در مراحل رویشی و زایشی بود. سه برداشت از برگ­ها (H₁)، سرشاخه­های گلدار (H₂) و دانه­ها (H₃) انجام شد. اسانس این اندام­ها به روش تقطیر با آب استخراج و با بهره­گیری از دستگاه­های GC و GC/MS تجزیه گردیدند. در مجموع 24 ترکیب از برگ­ها، 29 ترکیب از سرشاخه­های گلدار و 25 ترکیب از دانه­ها به ترتیب شامل 2/80 درصد، 1/93 درصد و 4/96 درصد کل اسانس اندام­های مورد بررسی بود شناسایی شدند. نتایج نشان داد که میزان آب در دسترس و مراحل رشد اثرات معنی­داری بر روی کمیّت و کیفیت اسانس داشتند. در تمامی تیمارهای آبیاری درصد وعملکرد اسانس سر شاخه­های گلدار و دانه­ها بیشتر از برگ­ها بود. درصد اسانس برگ­ها، سر شاخه­های گلدار و دانه­های گیاهانی که در مراحل مختلف نموی تحت تاثیر تنش­های ملایم و شدید خشکی قرار گرفته بودند به طور چشمگیری افزایش یافت. در هر دو سال اجرای آزمایش بالاترین عملکرد اسانس در واحد سطح ( g/m²146/6) از سرـ شاخه­های گلدار گیاهانی که از مراحل اولیه گلدهی تا پر شدن دانه­ها در معرض تنش ملایم کم آبی (S₃H₂) قرار گرفته بودند به دست آمد. در حالی که پایین ترین عملکرد اسانس ( g/m²216/0) در برگ­های گیاهانی تولید شد که در مراحل اولیه رشد در معرض تنش شدید خشکی (S₂H₁) قرار گرفته بودند. آلفا ـ فلاندرن، بتا ـ فلاندرن و بتا ـ پینن اجزای اصلی تشکیل دهنده اسانس برگ­ها و سرشاخه­های گلدار بودند، در صورتی که ترکیب اصلی اسانس دانه­ها کاروون (78/70 %) بود. میزان آپیول در اثر تنش شدید خشکی افزایش چشم­گیری یافت، در حالی که کاروون تحت تنش­های ملایم خشکی زیاد شد. میزان بتا ـ فلاندرن تحت تاثیر تنش کم آبی قرار نگرفت، ولی مقدار آلفا ـ فلاندرن تحت تاثیر تنش­های ملایم و شدید کاهش یافت. 0pt;fS � f m h�f ]] _CompsetB;mso-bidi-font-family:"B Yagut"'> برارپور م ت، منسوجی ع و بابائیان جلودار ن، 1381 . اثر آللوپاتیک مقادیر و سنین مختلف بقایای آفتابگردان بر سبز شدن و رشد پنبه. علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان سال نهم ، شماره اول. ص54.

محسن زاده س . 1379. اثرات آللوپاتی گیاه قیاق <em>(Sorghum halepense)</em> و مرغ پنجه­ای (<em>Cynodon dactylon)</em> بر گندم. علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، سال هفتم ، شماره دوم، .صفحه47-54. میقانی ف ،1382 .آللوپاتی (دگر آسیبی ) : از مفهوم تا کاربرد. انتشارات پرتو وا قعه. Burgose NR, Talbert RE, Kim KS and Kuk Y, 2004. Growth inhibition and root ultrastructure of cucumber seedling exposed to allelochemicals from rye (<em>Secale cereale</em>). Journal of Chemical Ecology, 30(3):671-89. Inderjit SO, 2003. Ecophysiological aspects of allelopathy. Planta. 32: 191-196. Kadio Z and Yanar Y, 2004. Allelopathic effects of plant extracts against seed germination of some weeds. Journal of Plant Sciences 3 (4): 472-475. Kato-Noguchi H and Tanaka Y, 2003. Effects of capsaicin on plant growth. Journal of Biologia Plantarum. 14: 306-312. Macias FA, Molinillo MG, Varela RM and Torres A, 1993. Potential allelopathic guaianolides from cultivated sunflower leaves, var SH-222.Phytochemistry. 12: 892-897. Macias FA, Molinillo MG J, Varela RM, Torres A and Froczek FR, 1994. Structional elucidation and chemistry of a novel family of bioactive sesquiterpense: J Org Chem, 59:8261-8266. Prased MN, 1997. Ecophysiology. PC press. page: 253-307. Rafiqul Hoque ATM, Ahmed R, Mohammad-Uddin B and Hossain MK, 2003. Allelopathic effects of different concentration of water extract of <em>Eupatorium odoratum </em> leaf on germination and growth behavior of six agricultural crops. Biological Sciences(On Line Journal) 3 (8): 741-750. Shaheed Siddiqui Z and UZ-ZAMAN A, 2005. Effects of capsicum leachates on germination, seedling growth and chlorophyll accumulation in <em>Vigna radiata </em>(L.) wilczek seedlings. Pak J Bot, 37(4): 941-947. Terzi I, 2008. Leaf juice on muskmelon and cucumber seed germination and seedling growth. African Journal of Biotechnology 7(12), 1870-1874. Tiffany L, park S and Vivanco G M, 2004. Biochemical and physiological mechanisms mediated by alleochemicals. Current Opinion in Plant Biology, 7: 472-479. Yong C, Lee C and Chou C, 2002. Effects of three allelopathic phenolics on chlorophyll accumulation of rice seedlings: I. Inhibition of supply – orientation. Botanical Bullein of Academia Sience, 43: 25-31.