انواع طنزهای موقعیتی در شعر حافظ

Abstract

کنش‌های نامتعارف رفتاری در یک موقعیت متعارف، نوعی از طنز را پدید می‌آورد که نامش طنز موقعیتی است. حافظ استاد طنزهای موقعیتی است، چون به موازات تلاش برای رسیدن به اوج هنرنمایی‌های ادبی، حساسیت به موضوعات سیاسی و اجتماعی نیز از دغدغه‌های اساسی در زندگی و اشعار اوست. گونه‌های طنز موقعیتی در اشعار او بیش از طنزهای ادبی است. این موضوع نشان دهنده‌ی آن است که در عصر حافظ، رفتار شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی به حدی تمسخرآمیز و تعجب‌انگیز و متناقض بوده است که شاعری چون حافظ و هم‌چنین عبید زاکانی، نیاز چندانی به آفرینش طنز به شیوه‌ی تصنعی در اشعار و آثار خود احساس نمی‌کرده‌اند. آن‌ها با تصویر واقعیت‌های جاری در جامعه، گونه‌های مختلفی از طنز را پدید آورده‌اند که نامش طنز موقعیتی یا رفتاری است. حافظ با خلق شخصیت‌های آرمانی چون پیر مغان و رند بازاری تلاش می‌کند تا ارزش‌های مقبول عرفی را به عنوان مناسب‌ترین جای‌گزین‌ها در برابر گفتمان‌های مسلط و منفور سیاسی، دینی و عرفانیِ حاکم بر جامعه، الگوسازی کند.